16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

Дилором Файзиева Боходировна
Термиз давлат университети
[e-mail]
[phone]
Аннотация:Тезисда. “Ўзбекистон. қизил. китоби”га. киритилган. Сурхон. воҳаси. ноёб.
ҳашаротлари.ҳақида.маълумотлар.бериб.ўтилган.
Калит сўзлар:тўранғил.арвоҳкапалаги,.тўқай.кокилдори,.коль.лафирагогуси,.кириченко.
ниначиси,.тоғ.тукли.ариси,.папилио.махаон,данаис.хризиппус,.қизил.чипор,.гигант.қтир.
Сўнги. йилларда. дунёнинг. турли. минтақаларида. инсонларнинг. табиатга. бўлган. сал-
бий. муносабатлари. натижасидакўпгина. ҳашарот. турларининг. сони. камайиб,. муҳофазага.
муҳтож. турларга. айланиб. қолди.. Бутун. дунёда. бўлгани. каби. Сурхон. воҳасида. ҳам. йўқ.
бўлиб. кетиш. хавфи. остида. турган. ҳашаротларни. муҳофаза. қилиш. асосий. вазифалардан.
биридир.. Бугунги. кунда. биргина. Сурхон. воҳаси. худудида. йўқолиб. кетиш. хавфи. остида.
қолган.ҳашаротлардан.қуйидагиларни.келтириш.мумкин.
1.. Тўранғил арвоҳкапалаги-Бражник туранговый-Laothoe philerema-сони. қисқариб.
бораётган,.мозаик.тарқалган,.эндемик.тур.бўлиб,.Сурхондарё.вилоятининг.Термиз.шаҳри.
яқинидаги.Сурхон.ва.Аму.дарёлари.бўйларидаги.тўранғилли.тўқай.ва.дарахтзорларда.уч-
раши.аниқланган..Кейинги.йилларда.уларнинг.яшаш.ареали.сезиларли.даражада.қисқариб,.
турнинг. учратиш. камайиб. бормоқда.. Инсон. хўжалик. фаолияти. таъсирида. мазкур. ноёб.
турнинг.асосий.яшаш.муҳити.ҳисобланган.тўқайларнинг.кесиб.ташланиши.улар.сонининг.
кескин.камайишига.сабаб.бўлган.Тўранғил.арвоҳкапакларининг.яшаш.жойлари,.сони,.уч-
раш.даражаси.ва.бошқа.биоэкологик.хусусиятларини.мукаммал.ўрганиш,.тизимли,.илмий-
асосланган.ҳимоя.қилиш.чораларини.ишлаб.чиқиш.орқали.уларни.муҳофазалаш.мумкин..
Тўранғил.арвоҳкапалаги.ноёб.тур.сифатида.“Ўзбекистон.қизил.китоби”га.киритилган.ва.
муҳофаза.остига.олинган.[2].
2. Тўқай кокилдори-Хохлатки тугайная-Paragluphisia oxiana-сони. қисқариб. бораёт-
ган,.мозаик.тарқалган.эндемик.тур.бўлиб,.Сурхондарё.вилояти.ҳудудида.Сурхон.дарёси-
нинг.қирғоқларида,.хусусан,.Термиз.шаҳри.яқинида.дарё.бўйларида.тўранғилли.тўқай.ва.
дарахтзорларда. учраши. аниқланган.. Сони. жуда. кам. бўлиб,. узлуксиз. камайиб. бормоқда..
Инсонларнинг. хўжалик.фаолиятиоқибатида.дарёлар. бўйларидаги.тўқайзорларнинг. кесиб.
ташланиши. бу. ноёб. жониворнинг. сони. жуда. камайиб. кетишига. сабаб. бўлган.. Тўқай. ко-
килдорининг.яшаш.жойлари,.сони,.яшаш.тарзи,.яъни.барча.биоэкологик.хусусиятларини.
мукаммал.ўрганиш.орқали.бу.турни.муҳофазалаш.мумкин.Тўқай.кокилдори.ноёб.тур.си-
фатида.“Ўзбекистон.қизил.китоби”.га.киритилган.ва.муҳофаза.остига.олинган.[2].