|
3
Июнь
17
хоним.мадрасасининг.қурилишидаги.ансамбл.(мажмуа).тартиби.“қўш”.услубни.танлайди.
. улуғбек. жаҳон. илм. фани. тараққиётига. қўшган. беқиёс. хиссаси. билан. тириклигидаёқ.
ўзига.хайкал.ўрнатиб.кетган.буюк.аллома.эди.
Фойдаланилган.адабиётлар:
1..с.Азизов:.“Марказий.Осиёда.астрономия.ва.улуғбек.мактаби”.Тошкент.“Ўзбекистон”.
2009-йил.
2..А.Хусаинов.“Ўтмиш.маданияти.тараққиёт.асоси”.Наманган.нашриёти.2001-йил.
3..Ўзбекистон.тарихи..2.қисм.
109
3
Июнь
17
MUHAMMAD YUSUF BAYONIY ASARLARI - XORAZM TARIXINI O‘RGANISHDA
MUHIM MANBA.
Matqurbonova Sevara
Xorazm viloyati Qo‘shko‘pir tumani
3-son umumiy o‘rta ta’lim
maktabi tarix fani o‘qituvchisi
Annotatsiya
:.Ushbu.maqolada.o‘quvchilarga.1840.-.1923.yillarda.yashagan,.tarix.faniga.ulkan.
hissa. qo‘shgan. Muhammad. Yusuf. Bayoniy. hayotiy. faoliyati. va. asarlarining. Xorazm. tarixida.
tutgan. o‘rni. ,. ahamiyatini. yoritishga. qaratilgan.Maqolani. yozishdan. maqsad. o‘quvchilarga.
darslikdan.tashqari.qo‘shimcha.ma’lumotlarni.yetkazish.va.bilim.ko‘nikmasini.oshirishdan.iborat.
Kalit so‘zlar:
Muhammad.Yusuf.Bayoniy,.Sherg‘ozixon.madrasasi,.Navoiy,.Munis,.Ogohiy,.
”Devoniy.Bayoniy”,”Xorazm.tarixi”,”Shajarai.Xorazmshohiy”,.Darvesh.Ahmad.,.Binoiy,.Tabariy.
Shoir.va.tarixchi.olim,.tarjimon.va.xattot,.tibbiyot.ilmining.bilimdoni,.qomusiy.bilim.egasi.
Muhammad.Yusuf.Bayoniy.XIX.asrning.II.yarmida.Xorazm.adabiy,.ijtimoiy-madaniy.muhitida.
shakllangan.va.kamol.topgan.siymodir.
Muhammad.Yusufbek.Xiva.qal’asining.orqa.tarafidagi.Qiyot.qishlog‘ida.1840-yilda.dunyoga.
keldi..Uning.otasi.Bobojonbek.Olloberdi.to‘ra.1804-1806-yillarda.xonlik.qilgan.Eltuzar.xonning.
nevarasidir..Demak,.Bayoniy.Eltuzarxonning.chevarasi.bo‘lgan..U.xonlar.avlodidan.bo‘lishiga.
qaramay,.xonlik.saroyida.biron-bir.baland.martabada.bo‘lmagan.
.Bayoniy.Xivada.yashab.ijod.qilgan.o‘zbek.shoiri,.tarixchi,.musiqashunos,.xattot.va.tarjimon..
Xivadagi.Sherg‘ozixon.madrasasida.tahsil.ko‘rgan..Suls,.kufiy,.rayxoniy,.shikasta.xatlarini.yaxshi.
bilgan,.tanbur.g‘ijjak.chalishda.mohir.bo‘lgan..
Arab,. fors,. usmonli. turk,. ozarbayjon. tillarini. chuqur. o‘rgandi,. she’rga,. ilmga. va. musiqaga.
ayricha.muhabbat.qo‘ydi..Albatta,.bunda.oilaviy.muhitning.ta’siri.katta.edi..Uning.otasi.Bobojonbek.
she’riyat,.tarix,.musiqa.ilmlaridan.yaxshigina.xabardor.bo‘lgan,.hatto.o‘z.zamonining.mashhur.
shoir.va.tarixchilaridan.Munis,.Ogahiylar.nazariga.tushgan.edi..Ular.bilan.qadrdonlashib,.bordi-
keldi.qilishgan..Bunday.shoirlarning.tashrifi.va.suhbati.yosh.Muhammad.Yusufga.ayricha.ta’sir.
qilishi. tabiiy. edi.. Bunday. uchrashuvlar. uning. she’riyatga. havasini. yolqinlantirdi,. ishtiyoqini.
oshirdi.. Muhammad. Yusufbek. eski. maktabni. bitirgach,. tabiblik. ilmiga. havasmand. bo‘lib,. bu.
sohada. ham. muayyan. ma’lumotga. ega. bo‘ldi.. Bayoniy. yaxshi. tabib,. yaxshi. xattot. va. yaxshi.
musiqashunos. maqomini. oladi.. U. olti. yarim. maqom. sozini. to‘liq. bilgan.. Hatto. Xeva. shoir. va.
ulamolari.Yusufbekning.uyiga.borib.«soz.qildirayli».deb.tong.otguncha.mushoira.qilib,.soz.chalib.
o‘tirganlar.. Bayoniy. xonadonida. tanbur,. g‘ijjak,. doira,. bulomon,. dutor. kabi. musiqa. asboblari.
to‘liq. bo‘lib,. ularni. o‘zi. yaxshi. chertgan,. lekin. qo‘shiq. ayta. olmagan.. Uyi. doimo. mehmonlar.
bilan. gavjum. bo‘lgan.. Manbalarda. keltirilishicha,. Bayoniy. uzun. bo‘yli,. chiroyli,. sariq. soqolli.
kambag‘al.odam.bo‘lgan..Kiyimlari.ozoda.bo‘lib,.so‘zlagan.vaqtda.ovozi.goho.yo‘g‘on,.goho.
nozik. chiqqan.. Xalq. orasida. hozirgacha. «Ovozi.Yusufbek. ovoziga. o‘xshar. ekan». degan. ibora.
yuradi..U.1923-yilda.Xivada.vafot.etadi..
Bayoniyning.bir.devoni,.Xorazm.tarixiga.oid.ikki.asari.va.tarjimalari.saqlangan..U.mumtoz.
she’riyatning. deyarli. hamma. janrlarida. ijod. qilib,. Navoiy,. Munis,. Ogahiy. an’analarini. davom.
ettirgan..Avaz. O‘tar. bilan. ijodiy. hamkorlikda. bo‘lgan.. «Devoni. Bayoniy». she’rlar. to‘plamini.
tuzgan.. Unga. kirgan. she’rlarida. ilohiy. va. majoziy. ishqni. ulug‘lagan,. tabiat. go‘zalliklarini.
sodda. va. ravon. ifodalagan,. mazlumlar,ilm-fan. ahlining. achchiq. taqdiriga. achingan.. «Shajarai.
Xorazmshohiy». tarixiy-memuar. asari. bilan. Munis. va. Ogahiy. boshlagan. ishni. davom. ettirgan..
Bunda. Yofasdan. Qo‘ng‘irot. urug‘igacha,. Abulg‘oziy. Bahodirxondan. Asfandiyor. xongacha.
o‘tgan.xonlar.hukmronligi.davri.tarixi.yoritilgan..«Xorazm.tarixi».asari.«Shajarai.Xorazmshohiy.
«.dagi.voqealarni.to‘ldirgan..Asarning.avvalgi.boblari.ma’no.jihatdan.«Shajarai.Xorazmshohiy.
«ga.o‘xshab.ketadi..Lekin.yozilish.uslubi.bilan.undan.farq.qiladi..Asarda.asosan.Asfandiyorxon.
hukmronligi. davri. va. undan. keyin. ro‘y. bergan. voqealar. tasvirlangan.. 16. bobdan. iborat. bu.
110
Do'stlaringiz bilan baham: |
