16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

10
Июнь
17
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA TOPISHMOQ, LATIFA VA TEZ AYTISHLARNI 
O‘RGANISH METODIKASI
Sayidg‘oziyeva Ma’muraxon Toxirovna 
Farg‘ona viloyati Farg‘ona tumani 
8-son umumta’lim maktabi boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Tel: [phone]
Annotatsiya:
Ushbu maqolada o‘quvchilarga topishmoq, latifa, tez aytishlarni o‘rgatish 
haqida.tavsiyalar.berilgan..
Kalit so‘zlar: 
topishmoq, latifa, tez aytish, 
Topishmoqlar narsa yoki hodisalarning ataylab yashirilgan belgisi, shakli, xatti-harakati, 
holati va vazifasini boshqa narsa yoki hodisalarga qiyoslash asosida topishga asoslangan she’riy 
yoki.nasriy.tuzilishdagi.savol.va.topshiriqlardir..Topishmoqlar.xalq.turmushi.bilan.chambarchas.
holda. yaratiladi.. ularning. zamirida. kishilarning. qadimiy. e’tiqod. va. tasavvurlari,. olamni. bilish.
va. idrok. etishga. bo‘lgan. intilishlari. yotadi.. Topishmoqda. yashirilgan. narsalar. uning. javobi.
hisoblanadi.. Topishmoqlarning. javobini. topish. uchun. topishmoq. matnini. e’tibor. bilan. o‘qish,.
nimaga ishora qilinayotganligini fahmlash, topishmoqning asosi xususiyat va belgilari aynan 
nimaga.qaratilganligini.taxmin.qilish.bilish.bilan.ham.topishga.harakat.qilish.kerak.
Topishmoq. o‘quvchilarni. topqirlik. va. hozirjavoblikka. o‘rgatadi.. shu. sababli. xalq. og‘zaki.
ijodining.bu.janridan.darsliklarda.ham.keng.qo‘llaniladi..1-2-sinf.“O‘qish.kitobi”.da.topishmoqlar.
ko‘proq,.har.bir.matn.ostida.keltirilgan..Bundan.ko‘zlangan.maqsad.matn.mazmunini.topishmoqlar.
asosida. o‘zgartirilishiga. erishishdir.. Masalan,. 1-sinf. “O‘qish. kitobi”. da. “Kitobga. mehr”. matni.
ostida “Qat-qat qatlama, Aqling bo‘lsa tashlama” topishmog‘i keltirilgan va mavzuga juda mos 
tanlangan.. Topishmoqlar. bunday. shaklda. berilganda. ularning. javobi. oson. topiladi.. 1-4-sinf.
o‘qish darsliklarida “Topishmoqlar “ mavzusi ostida har xil topishmoqlar ham berilgan bo‘lib, 
ular.o‘quvchilarning.topqirligini.yanada.oshiradi,.tafakkurini.o‘stiradi..
Latifa xalq og‘zaki ijodining eng ommaviy janrlaridan biri bo‘lib, nozik, mayin, kinoya, 
qochiriqlar. ishtirok. etuvchi. kulgili,. kichik. hajmli. hikoyadir.. Xalq. o‘rtasida. “afandi”. deb. ham.
yuritiladi..latifalar.yagona.qahramon.(Nasriddin.afandi).bilan.bog‘liq.holda.yaratiladi,.ixcham.
syujetga. ega. bo‘ladi.. latifalarning. eng. muhim. xususiyatlaridan. biri. uning. hamma. vaqt. hayot.
bilan. hamnafas,. hamqadam. borishidir.. latifa. matni. ustida. ishlashda. ham. hikoya. matni. ustida.
ishlashda. qo‘llangan. usullardan. foydalanish. mumkin.. lekin. bunda. latifa. janrining. o‘ziga. xos.
jihatlariga.ham.ahamiyat.qaratish.lozim..3-sinf.“O‘qish.kitobi”.darsligida.“uyqum.qochib.ketdi”,.
“Tuya eshikdan sig‘maydi” kabi latifalar keltirilgan bo‘lsa, 4-sinfda “Latifalar” mavzusi ostida 
bir. nechta. latifalar. berilgan.. latifalar. ustda. ishlanganda. ularda. tanqid. qilingan. illatlar. haqida.
alohida. to‘xtalib. o‘tish,. o‘quvchilarga. yaxshi. fazilatli. bo‘lish. kerakligini. uqtirib. o‘tish. kerak..
umuman.olganda,.latifalar.orqali.ham.o‘quvchilarni.tarbiyalab.boorish.kerak.
Tez aytishlar ma’lum so‘zni, so‘z birikmasini yoki tovushni to‘g‘ri talaffuz qilishga, uni boshqa 
tovushlardan farqlashga o‘rgatadigan, xotirani mustahkamlaydigan va nutqni o‘stiradigan o‘qish 
sur’atini. oshiradigan. janr. hisoblanadi.. shu. sababli. 1-sinfda. ko‘pgina. tez. aytishlar. keltirilgan..
Masalam, “Botir botmas botqoqqa”, “Qobil qozonda qovurdoq qovurdi”, “Bahodir bayroqni 
Botirga.berdimi,.Botir.Bahodirga.bayroqni.berdimi?”,.“Olim.oldidagi.oltita.olmani.oldi”.
Shuni alohida ta’kidlab o‘tish kerakki, boshlang‘inch sinf darsliklariga o‘quvchilar yoshiga 
mos, mavzular bo‘yicha tanlab olingan, ko‘proq tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan topishmoq, 
latifa.va.tez.aytishlar.tanlab.kiritilishi.maqsadga.muvofiqdir..
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 
1..K..Qosimova.va.boshqalar.Ona.tili.o‘qitish.metodikasi..

---

109