|
10
Июнь
17
NUTQ O‘SISHINING TAYYORGARLIK DAVRI VA MAKTABGACHA TARBIYA
YOSHIDAGI BOLALARDA NUTQNING RIVOJLANISHI
Sobirova Gulmira Ahmadjonovna
Ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi
Namangan viloyati Uychi tumani
18-sonli umumiy o‘rta ta’lim maktabi
Telefon: +998973345551
Hamidova Adiba Adhamovna
Ingliz tili fani o‘qituvchisi
Namangan viloyati Uychi tumani
18-sonli umumiy o‘rta ta’lim maktabi
Telefon: +998973355589
Annotatsiya:
Ushbu maqolada yosh bolalarda nutq o‘sishining rivojlanish davri va maktabgacha
tarbiya.yoshidagi.bolalarda.nutqning.rivojlanishi.to‘g‘risida.so‘z.boradi..shuningdek.bolalarning.
bu.davrida.ota-onalargta.beriladigan.maslahatlar.ham.aytib.o‘tiladi..
Kalit so‘zlar:
til,.nutq,.chaqaloq,.fonetik.jihat,.fonetika,.ona.tili.
Bolalar odatda ikki yoshga o‘tganida, o‘rta hisobda o‘n etti-o‘n sakkiz oylik bo‘lganida faol
nutqni.egallay.boshlaydilar..Bolani.nutqni.egallash.vaqtigacha.bo‘lgan.davrni.va.shu.davrdagi.
o‘sib.borish.vaqtini.uning.tili.chiqmagan.davri.yoki.til.chiqmagan.bosqich.deb.aytiladi..Bolaning.
o‘sishidagi.bu.davr.nutqni.egallashga.tayyorgarlik.davri.bo‘ladi.
Bola nutqi o‘sishining tayyorgarlik davrida uchta bosqich: chinqirish bosqichi (ingalash),
guvrash. bosqichi,. til. chiqa. boshlash. bosqichi. borligini. ko‘rish. mumkin.. Ma’lumki,. chaqaloq.
tug‘ilgan.paytdan.boshlab,.chinqira.boshlaydi:.u.yig‘laydi..chaqaloqning.chinqirib.yig‘lashi.uning.
o‘zini bezovta qilayotgan organik va tashqi qo‘zg‘ovchilarning ta’siriga – ochlikka, og‘riqqa,
sovuqqa,.tagi.xo‘llikka.va.shu.kabilarga.bo‘lgan.reaksiyasidir..chaqaloqlarning.chinqirib.yig‘lashi.
ularning o‘sishida ijobiy ahamiyati ham bor: chinqirib yig‘lash tufayli chaqaloqning nafas olish
va. nutq. apparati. o‘sadi. va. mustahkamlanadi.. shu. sababli,. bolalarning. chaqaloqlik. vaqtidagi.
chinqirib.yig‘lashlari.keyinchalik.ular.nutqining.o‘sishi.uchun.zarur.shartlarning.biridir.
Chaqaloq ikki yoki uch oylik bo‘lganida, odatdagi chinqirib yig‘lashdan tashqari “a”, “u”,
“uv-uv”, “g‘uv-g‘uv”, “ga”, “agu-guv”, “bu” va boshqa shu kabi tovush birikmalarni chiqara
boshlaydi.. Bu. tovushlar. yuqorida. ta’kidlangan. guvrash. jarayonining. boshlanishidir.. Bu. xil.
tovushlarni chaqaloq yayrab yotganida chiqaradi: chaqaloq go‘yo o‘z nutqi apparati bilan
“o‘ynashayotganidan”.huzur.qilgandek.bo‘lib,.shunday.tovushlarni.chiqarayotgandek.ko‘rinadi..
Bu. vaqtda. chaqaloq. tovushlarga. taqlid. qilishni. hali. bilmaydi.. chaqaloqning. mana. shunday.
ayrim tovushlar chiqarishi uning nutq apparatini o‘stiradi, mustahkamlaydi, shuningdek unda
bir.qancha.yangi.tovushlar.hosil.bo‘ladi.
chaqaloq.uch-to‘rt.oylik.bo‘lganida.u.til.chiqara.boshlaydi..chaqaloqda.masalan,.“buv-va”,.
“nan-nan-nan”,.“gi-gi-gi”,.“dad-dad-da”.va.boshqa.shu.kabi.tovush.birikmalari.paydo.bo‘ladi.
Bu. davrda. chaqaloqning. til. chiqarishida. boshqa. odamlar. nutqining. ta’siri. sezila. boshlaydi..
Go‘dak tevarak-atrofdagi kishilarning nutqini eshitib, shu nutq tovush birikmalariga o‘zi
anglamagan. holda. taqlid. qila. boshlaydi.. Gung. (kar-soqov). bolalarda. ham. qichqirish,. guvlash.
bo‘ladi,. lekin. faqat. (normal). sog‘lom. bolalargina. til. chiqara. boshlaydi.. Bolalarning. til. chiqara.
boshlashi nutqning o‘sishi protsessida tayyorgarlik rolini o‘ynaydi: til chiqara boshlash vaqtida
tovushlar.va.shu.tovushlarning.birikmasi.hosil.bo‘ladi,.nutq.apparati.mustahkamlanadi.
Bolalar etti-sakkiz oylik bo‘lganida ularning boshqalardan eshitgan so‘zlari bilan shu so‘zlarda
ifodalangan. narsalar. o‘rtasidagi. dastlabki. bog‘lanishlar. ham. hosil. bo‘ladi.. Masalan. “tik-tak”.
deganda bolaning ko‘zi soatga buriladi, “aya” degan so‘zni aytganimizda bola boshini onasi
tomonga.buradi..Bu.passiv.nutqni.egallashning.boshlang‘ichidir..
Keyinroq bola to‘qqiz yoki o‘n oylik bo‘lganda, o‘zi og‘zidan chiqarayotgan tovushlar
birikmasini.ma’lum.bir.narsa.bilan.bog‘laydi..chunonchi:.bola.soatga.qarab.“tik-tik”.deb.ayta.
boshlaydi..Bola.bu.tovush.birikmasini.taqlid.yo‘li.bilan.aytadi,.lekin.shu.tovush.birikmalarining.
o‘zida.faol.nutq.boshlang‘ichi.borligini.ko‘rish.mumkin.
Bola. tovushlarni. birga. qo‘shib,. narsalarning. nomini. va. o‘z. fikrlarini. ifodalashga. qadam.
142
Do'stlaringiz bilan baham: |
