|
10
Июнь
17
qo‘yishidan. boshlab,. u. umumiy. ma’noda. nutqni. egallay. boshlaydi.. abstraksiyalashga. va.
umumiylashtirishga imkon beradigan signal sistemasi o‘sa borishi bilan ma’noli nutq paydo
bo‘la. boshlaydi.. Tarbiyaning. belgilovchi. ta’siri. ostida. tafakkur. o‘sa. boshlaydi. va. shu. bilan.
chambarchas.bog‘langan.holda.nutq.ham.o‘sadi.
Birinchi.o‘rinda.nutqning.fonetika.(tovush).jihatidan.o‘sishi.kuzatiladi..Bola.tilga.kira.boshlagan.
dastlabki.paytlarda.u.nutq.tovushlarini.hali.mukammal.ayta.olmaydi..Bolalar.ba’zi.tovushlarni.
noto‘g‘ri. talaffuz. qiladilar.. Masalan:.
r
-o‘rniga
l
,
sh
-o‘rniga
s
,
k
-o‘rniga
t
tovushini talaffuz
qiladilar..Masalan:.
oyoq
degan so‘zni
oloq
,
Karim
o‘rniga
Tayim
,
qand
o‘rniga
ant
,
osh
o‘rniga
os
,
Rahim
o‘rniga
Layim
.deydilar.va.hokazo..Ko‘pincha.so‘zlardagi.ayrim.tovushlarni.va.hatto.butun-
tutun tovushlarni tushirib qoldiradilar, masalan,-
ber
deyish o‘rniga
be
,
olib kel
deyish o‘rniga
opte
deb.aytadilar.va.hokazo..Ko‘pincha.tovushlarning.o‘rnini.almashtirib.yuboradilar,.masalan,.
holva
o‘rniga
hovla
,
saryog‘
o‘rniga
sayrog‘
.deydilar.va.hokazo.
Endi tili chiqib kelayotgan bolalar nutqining fonetik jihatdan to‘liq bo‘lmasligining (nutq
tovushlarini to‘la ayta olmasligining) sababi shuki, bunday bolalarda nutq (artikulyasiya) apparati
yetarli. suratda. o‘smagan. bo‘ladi.. shuningdek,. bunga. yuksak. nerv. faoliyatining. o‘sishidagi.
xususiyatlar. ham. sabab. bo‘ladi.. fonetika. kamchiliklariga. yana. bir. sabab. shuki,. bola. ayrim.
so‘zlarda o‘zi idrok qilayotgan tovushlarni hali yetarli farq qila olmaydi, umumlashtira va so‘z
tarkibiga.kirita.olmaydi.
Bola besh yoshga to‘lib, olti yoshga o‘tganida, odatda, u o‘z ona tilining fonetikasini egallab
oladi.. lekin,. ba’zi. tovushlarni. talaffuz. etishdagi. nuqsonlar. maktab. yoshidagi. bolalarda. ham.
uchraydi..Bu.nuqsonlar.ayrim.hollarda.nutq.apparatining.nuqsonlariga.bog‘liq.bo‘ladi..Bunday.
hollarda.nutqni.to‘g‘rilamoq.uchun.mutaxassis.vrachga.murojat.qilmoq.kerak.bo‘ladi..Ko‘pincha.
esa noto‘g‘ri tarbiya bola nutqidagi mana shunday fonetika nuqsonlarining ancha vaqtgacha
saqlanib. qolishiga. sabab. bo‘ladi.. Katta. yoshdagi. kishilarning. o‘zlari. ham. juda. ko‘p. hollarda.
bolalarning chuchuk tiliga taqlid qilib, xuddi shu bolalardek, fonetika jihatidan nuqsonli til
bilan gaplasha boshlaydilar va bolalarning nutq tovushlarini talaffuz qilishdagi kamchiliklarini
o‘z. vaqtida. tuzatmaydilar.. Natijada. bolalarning. nutqlari,. nutqidagi. kamchiliklar. ularda. qattiq.
o‘rnashib. qoladi.. Bolalarning. nutqi. to‘g‘ri. o‘sib. borishi. uchun. bolalar. bilan. va. bolalar. oldida.
to‘g‘ri. gapirish. va. ularning. nutqidagi. kamchiliklarni. o‘z. vaqtida. tuzatib. borish. kerak.. Bunday.
vaziyatda bolalarning nutqi hamisha nazorat qilib turiladi, bolalar kattalarning to‘g‘ri nutqiga
taqlid qilishga intiladilar, shu tariqa o‘z nutqlaridagi kamchiliklarni ham tez to‘g‘rilab va tuzatib
boradilar.
Yetuk psixologlarning maslahat berishicha farzandlarining mana shu davrlarida ota-onalar,
aniqrog‘i, bola bilan ko‘proq muloqotda bo‘ladigan onalar o‘ta sezgir va extiyotkor bo‘lishlari
kerakligi. ta’kidlab. o‘tiladi.. Ya’ni. bolaning. qarashlari,. sezishlari,. qimirlashi,. nigohi,. yig‘lashi,.
kulishi, o‘ynashi, nutqni o‘zlashtirishga bo‘lgan harakati toki nutqni o‘zlashtirishi vaqtidagi
jarayonlar.onaning.nigohidan.chetda.qolmasligi.lozim.bo‘ladi..Ko‘plab.ota-onalar.farzandlarining.
keyinchalik katta bo‘lganida loqaydligidan, e’tiborsizligidan, kamsuqumligidan, kamgapligidan,
nutqining chala ekanligidan, katta bo‘lsa ham yoshlarga xos harakterda ekanligidan va shunga
o‘xshagan. muammolardan. shikoyat. qiladilar.. aslida. bolalarda. bunday. xolatlarning. kelib.
chiqishida. ota-onalarning. aybdorligi. bolalarnikiga. qaraganda. ko‘proqdir.. Ota-onaning. farzand.
oldidagi mas’uliyati shundaki, farzandlar kamolotga yetishgunga qadar bola uchun mas’ul
ekanliklarini.xis.qilib.yashashlari.lozimdir..Ota-onalik.baxti.ham.asli.shundadir..
Foydalanilgan adabiyot:
1..P.i.ivanov..“umumiy.psixologiya”-1967.yil..316-319.betlar
143
Do'stlaringiz bilan baham: |
