17
10
SPORTCHI YURAGINING SIFATLI ISHLAYOTGANLIGI VA CHIDAMLILIGINI
ANIQLASHNING ANATOMIK USULLARI
Xudoyberdiyeva Aziza Jo‘raboyevna
57-umumiy o‘ta ta’lim maktabi biologiya fani o‘qituvchisi
Namangan viloyati, Chust tumani
Annotatsiya:
Ushbu.maqolada.sport.chempionlarini.tayyorlashda.sportchining.jismoniy.
qobiliyati.va.chidamliligini.anatomik.aniqlash.va.tahlil.qilish.usullari.yoritilgan..Shu.bilan.
birgalikda. sport. murabbiylari. va. sportchilar. uchun. jismoniy. qobiliyatlarini. rivojlantirish.
hamda.shug‘ullanish.jarayonidagi.muhim.tavsiyalar.keltirib.o‘tilgan.
Kalit so‘zlar:
anatomiya,.Korotkov.usuli,.arterial.bosim,puls,Garvatsep.testi.
Sport..anatomiyasi..va..fiziologiyasida..sportchi..qobiliyatini..shakllantirish..va..tahlil..
qilishda...quyidagi..tekshiruv..usullaridan..foydalanish..mumkin...
1..Jismoniy..ish..qobiliyatini..yurak.–.qon..tomir..sistemasidan..qon..bosimini..Korotkov..
usulida..aniqlash...
Qon bosimi - qonning tomirlar devoriga ko‘rsatgan
bosim kuchidan yuzaga
keladi. . va. . maksimal. . va. . . minimal. . bosimdan. . tashkil. . topadi.. . . Odamda. . yurak. -. . qon..
tomir..sistemasining..faoliyati..arterial...bosimni..o‘lchash..yo‘li..bilan..baholanadi...Arterial..
bosim..normal.holatda...110.–.70.,...120.–.80..mm..bo‘lib..sfigmomonometr..yoki..tanometr..
asbobi..yordamida..o‘lchanadi...Bunda..tekshirilayotgan...o‘quvchilar..qon..bosimi..tinch...
holatda..o‘lchab..olinadi...So‘ngra..tekshiriluvchi..yoshi,..jinsiga..qarab..jismoniy..yuklama..
beriladi..va..mashqdan..keyingi..birinchi..minutda...qon..bosimi..o‘lchab..yoziladi...Besh..
minutlik tiklanishdan keyingi qon bosimi tinch holatdagi qon bosimiga qanchalik
yaqin..bo‘lishi..bilan..baholanadi...
Natijalar..o‘rtasidagi..farqni..kamligi..sportchini..chidamliligini..bildiradi...Bu..quyidagi..
jadval..asosida..aniqlaniladi.
2..Garvatsep..testi..indeksi.yordamida..jismoniy..qobiliyatini..aniqlash.....Bu..tekshiruv...
usuli.arterial..pulsni..sanash..bilan...kuzatiladi.....
Arterial puls – yurakning chap qorinchasi qisqarganda
undagi qonning tomirlarga
yuqori.bosim..ostida..chiqarilishi.natijasida..tomir..devorining.tebranishidan..hosil..bo‘ladi..
Normal.holatda..arterial.puls.70.–.72.taga.teng..
.
.
.
.
.
t.x.100
Tekshiruv.natijalari..G.S.T.I.=.__________
.
.
.
.
(.F2.+F3.+.F4).x2
formula.orqali..hisoblaniladi..
Bu. yerda. G.S.T.I.. -. Garvatsep. testi. indeksi,. t. -. ish. bajarish. muddati. ,. F. 2. ,. F. 3. ,. F. 4.
tiklanishdan. keyingi. 2. ,. 3. ,. 4. minutlarning. dastlabki. 30. sekundidagi. puls. soni.. Tiklanish.
davrida puls va qon bosimi normal reaksiya bilan tiklanishi yoki gipertonik , gipotonik
reaksiya.bilan.tiklanishini.kuzatish.mumkin..Natijalar.55.dan.kam.bo‘lsa.–.yomon,.56-64.
bo‘lsa. -. o‘rtachadan. yomon. ,. 65-79. bo‘lsa. o‘rtacha,. 80-89. bo‘lsa. yaxshi. ,. 90. va. undan.
yuqori.bo‘lsa.a‘lo.deb.baholanadi..
18
10
T\R
Ismi
va familiyasi
f 2 , f 3 , f 4 dagi
puls soni
Ball
Baho
1
Jo‘rayev Ilhom
58 , 56, 54
89
Yaxshi
2
Ergashev Jahongir
56, 54, 50
93
A‘lo
3
Omonov
Ollomurod
52, 50, 46
101
A‘lo
4
Valiyev Jo‘rabek
62, 60, 58
83
Yaxshi
5
T ursinov Nodir
60, 58, 56
86
Yaxshi
6
Botirov.Sirojiddin
60, 58, 54
87
Yaxshi
7
Hamidhonov Muhammad
68, 66, 62
76
O‘rtacha
8
Nuraliyev.Shoxrux
64, 62, 60
80
Yaxshi
9
Yazanaliyev Abdulbori
58, 56, 52
90
A‘lo
10
Orzumatov
Bekzod
66, 64, 62
78
O‘rtacha
3..Erkin.nafas.olish.va.erkin.nafas.chiqarishdan.so‘ng.nafasni.tutib.turish.vaqtini.aniqlash..
Bunda asosan tekshiriluvchini o‘pka tiriklik sig‘imini qanchalik kengligi va nafas tizimini
sog‘lomligi,.chidamliligi.sportchilarga.juda.muhim.ekanliligi.aniqlaniladi..Natija.qanchalik.
yaxshi. bo‘lsa. shu. sportchi. organizmida. kislorod. qarziga. chidamlilik. shakllanayotganini.
bildiradi..Tekshiriluvchi.3.–.4.marta.erkin.nafas.olib.chiqaradi..So‘ngra.chuqur.nafas.olib.
nafasni.tutib.turadi.va.vaqtini.belgilaydi..
Yana 3 – 4 marta
erkin nafas olib chiqarib , chuqur nafas chiqargandan so‘ng nafasni
tutib.turish.vaqtini.belgilanadi..Bu.jarayon.mashqdan.so‘ng.,.hamda.tiklanishdan.so‘ng.ham.
takrorlanadi.va.natijalar.taqqoslanadi...
.Tinch.holdagi.va.tiklanishdan.keyingi.natijalar.o‘rtasidagi.farqning.kamligi.bilan.sportchi.
qobiliyati.aniqlaniladi..Bu.quyidagi.jadval.asosida.taqqoslanadi.
T\R
Ismi va
familiyasi
Yoshi
Erkin nafas olgandan so‘ng
Erkin nafas chiqarishdanso‘ng
Tinch
holda
Mashqdan
so‘ng
Tiklanishdan
so‘ng
Tinch
holda
Mashqdan
so‘ng
Tiklanishdan
so‘ng
1
Jo‘rayev I
15
30
18
25
28
13
22
2
Ergashev J
15
26
15
20
22
15
19
3
Omonov O
15
39
24
34
36
20
30
4
Valiyev J
15
32
15
22
30
16
24
5
T ursinov N
15
28
14
23
25
12
20
6
Botirov S
15
30
12
26
30
15
24
7
Hamidhonov
15
28
12
22
24
10
20
8
Nuraliyev Sh
15
28
13
24
22
14
18
9
Yazanaliyev
15
30
13
20
28
15
22
10
Orzumatov
15
32
12
24
30
10
25
Tekshiruv ishlarini olib borish uchun sport va bolalar sporti yo‘nalishi bilan shug‘ullanuvchi
har.-.xil.darajadagi.o‘quvchilar.tanlab.olindi..Tekshiruv.natijalari.tahlil.qilinib.qon.bosimini.
Korotkov. usulida. tekshiruv. natijasiga. ko‘ra. ;. Omonov. Ollomurod,. Valiyev. Jo‘rabek,.
Yazanaliyev. Abdulboriylar. yurak. –. qon. tomir. tizimida. jismoniy. mashqlarga. moslashishi.
tezroq.amalga.oshishi.aniqlandi.
Garvatstep. testi. indeksi. yordamida. tekshirikganda. tahlil. natijasiga. ko‘ra. Ergashev.
19
10
Jahongir,.Omonov.Ollomurod,.Yazanaliyev.Abdulboriylar.jismoniy.qobiliyati.a‘lo.,.Jo‘rayev.
Ilhom,.Valiyev.Jo‘rabek,.Tursinov.Nodir,.Botirov.Sirojiddin.yaxshi.deb.baholandi.
Erkin nafas olish va erkin nafas chiqarishdan keyingi nafasni tutib
turish vaqtini aniqlash
jarayonida. Omonov. Ollomurod. va. Botirov. Sirojiddinning. natijalari. nisbatan. yahshi. deb.
topildi.. Bu. tekshiruvda. yaxshi. natija. bergan. o‘quvchilar. jismonan. chidamli. ,. fiziologik.
jihatdan.chiniqqan.deb.topilib.chempionlikka.tayyorlashga.tavsiya.etildi..
Tekshiruv.natijalari.asosida.ajratib.olingan.o‘quvchilarda.jismoniy.qobiliyatni.shakllantirish,.
rivojlantirish. uchun. quyidagi. qoidalar. asosidagi. dasturga. amal. qilish. maqsadga. muvofiq.
bo‘ladi..
1.. Kun.tartibini.to‘g‘ri.tuzish.
2.. Sportchiga.hos.bir.haftalik.ovqatlanish.ratsionini.tuzish.
3.. Jismoniy.mashqdan.so‘ng.qarama.–.qarshi.bo‘lgan.issiq.va.sovuq.dush.qabul.qilish.
4.. Jismoniy. mashqlarni. asta. sekinlik. bilan. bosim. va. harorat. xar. hil. joylarda. amalga.
oshirish..
5.. Madaniy.dam.olishni.ko‘proq.ochiq.maydonda.o‘tkazish..
6.. Organizmni.chiniqtirish.jarayonini.uzluksizligi.va.o‘zini.nazoratini.muntazamliligini.
amalga.oshirish.
Shu.dastur.asosida.ma‘lum.muddat.shug‘ullangan.sportchilar.qayta.tekshiruv.jarayonidan.
so‘ng.yuqori.natijalarga.erishganligi.aniqlanilib.ruhan.ham.chempionlikka.tayyorligini.his.
qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
