|
10
оМар ҳаЙяМ рУБаЙЫларЫнда сиМволикалЫҚ оБраЗ
Матмуратова Рита Захидовна
ЎзР ИА Қорақалпоғистон бўлими кичик илмий ходими
Тел.+998 90 5779778
Почта r.matmuratova@mail.ru
Аннотация:
.Ушбу.тезисда.Умар.Хайём.рубойиларидаги.символик.образлар.талқин.
қилинади..Илмий.хулосалар.суфийлик.таълимоти.асосида.берилади.
Калит сўзлар.
Символик.образ,.«кўза».ва.«май».образи,.суфийлик.таълимоти,.
Орта. әсирлердеги. поэзияныӊ. тәкирарланбас. философиялық. рубайылардыӊ.
жаратыўшысы.Омар.Ҳайямныӊ.дөретиўшилиги.бүгинги.күнде.де.әдебияттаныў.илим
-
пазлары.ушын.ашылмаған.сырлы.сандық.сыяқлы..Себеби,.оларды.ҳәр.оқығанда.кем-
кемнен. тереӊге. сиӊисип,. өмирдиӊ. және. бир. социаллық,. философиялық. тәреплерин.
түсингендей. боламыз.. Омар. Ҳайямныӊ. рубайыларында. тез-тез. тилге. алынатуғын.
«гүзе». ҳәм. «мәй». образлары. үлкен. философиялық. уғымды. аӊлатады.. Бул. образлар.
символикалық. мәниске. ийе. болып,. оларда. лирикалық. қаҳарманныӊ. материаллық.
дүньядан.безип,.руўхый.дүньяға.талпыныўы.көркем.образлы.бояўларда.сәўлеленеди..
Руўхый.кәмалатқа.жетисиў,.яғный.Жаратқанныӊ.дийдарын.көриўге.мияссар.болыўға.
ҳәрекет.етиў.қарақалпақ.әдебиятында.Әжинияз.шайыр.дөретиўшилигинде.ушыраса
-
ды..профессор.Қ.Жәримбетов.«уллы.шайыр.ҳәм.алым.Омар.Ҳайямныӊ.«Бул.нәлетий.
жөгиликтен. зерикти. жаным,. Әкел,. сақый,. шарабыӊды,. шарап. мениӊ. ийманым». де
-
ген. қатарларын. қарап,. шайыр. ийманын. шарапқа. сатқан. мәскүнемди. жырлаған. деп.
жалған. жуўмақ. жасаўға. болмайды.. Шайыр. астарлы. образлар. менен. сөйлейди:. бул.
патас. ҳәм. паный. дүньядан. әбден. тойдым,. оннан. түӊилдим,. мениӊ. жаным. пәкликти,.
ийманды. күсейди.. Әй,. пийир. (текстте. шарап. қуйыўшы. сақый),. маған. қолыӊды. соз,.
илим.үйрет.(шарап.бер),.бул.патаслықтан.мени.қутқар,.ҳақтыӊ.жолына.түсиўим.ушын.
маған. силтеў. бер,. ҳақтыӊ. жолы. («шарап»). мениӊ. ийманым. ҳәм. жаным». [1:31],. деп.
Әжинияздыӊ.«Қашқаш».қосығындағы.«көкнар».образы.менен.салыстырады.ҳәм.бул.
образларды.суфийлик.тәлийматы.менен.байланыстырады..
.
Ҳәр.бир.рубайысында.белгили.бир.мәнилик.пикирди.ҳәм.философиялық.ойды.
жәмлеген. шайыр. өз. заманыныӊ. ўақыя-ҳәдийселеринен. жуўмақ. шығарған. ҳалда.
көзқарасларын.ортаға.таслайды..
.
Ашық.болсаӊ.болғыл.шайда-ю.мәстан,.
.
Дийўана,.шўрийда,.рәсўайы.жәҳән.
.
Сергекликте.тәшўиш.ҳәмме.нәрсе.ҳәм,
.
Мәс.болсаӊ.тобықтан.келмейди.топан..
.
Дүньяда.пүткил.тәшўиш.ҳәм.ғам-қайғыдан.қутылыў.ушын.сен.мәс.бол,.себеби,.
мәс. болсаӊ,. мейли. топан. көтериле. берсин,. ол. сениӊ. тобығына. да. келмейди.. Бул.
дуньяныӊ.ғамын.умытыў.ушын.мәй.ишип,.мәс.болыўыӊ.керек..Яғный,.Ҳақ.дийдарына.
ашық.болып,.оған.жетисиў.ушын.дийўанаға.айланыў,.суфийликтиӊ.шәртлерин.орынлаў.
–.паный.дүньяныӊ.тәшўишлерин.естен.шығарып,.руўхыӊды.жеӊил.қылады..Бул.дүнья.
емес,.ол.дүньяныӊ.өмирбақый.екенлигин.аӊлап.жетиў.ушын.сен.«шарап.ишип,.ашық.
болыўыӊ».-.Алланыӊ.дийдарына.жетисиўге.ҳәрекет.етиўден.тоқтамаўыӊ.керек..Сонда.
бул.дүньяда.көзиӊе.тәшўиш,.ғам-қайғы.болып.көринген.қубылыслар.ҳеш.бир.әҳмийетке.
ийе.емеслигин.аӊлап.жетесеӊ.
266
10
.
Тур,.гўзал,.очилсин.баҳри.дилимиз,.
Жамолинг.ҳал.қилсин.ҳар.мушкулимиз.
Тупроғимиз.кўза.бўлмасдан.бурун
Бир.кўза.ичайлик,.жўйсин.кўнглимиз..[2:9]
Илимпаз. Шоислом. Шомуҳамедов. Омар. Ҳайямныӊ. бул. рубайысына. төмендегише.
тәрийип. береди:. «Бунда. материяныӊ. өмирбақыйлығы,. оныӊ. бир. ҳалаттан. екинши.
ҳалатқа. өтип. жүретуғынлығы,. жанлы. ҳәм. жансыз. тәбият. арасында. өтип. билмес.
шегараныӊ. жоқлығы. берилген». [2:8].. «Гөззал». образы. Жаратқан. Алла.. Оны. көриў.
несип. еткенде. суфийликтиӊ. төртинши. басқышы. Ҳақыйқатқа. ерисесеӊ.. Ҳақыйқат.
басқышында. «суфий. (ашық). өзлигин. жоғалтып,. руўхый. сезимлердиӊ. еӊ. шыӊына.
жетеди».[1:22]..Бул.момент.ўақыт.бирлигине.сыйыспайтуғын.ҳалат.болып,.лирикалық.
қаҳарман. Жаратқан. менен. биригип,. қарысып. кетеди.. паный. дүньяны. тәрк. етпестен.
бурын,.денемиз.топыраққа.айланып,.оннан.гүзе.жасалмастан.бурын,.сениӊ.дийдарыӊа.
жетисиў.несип.етсин.(3-4-қатар)..Дийдарыӊды.көриў.арқалы.аӊсап.жүрген.әрманымыз.
орынлансын..(2-қатар)..
. Улыўмаластырып. айтқанда,. уллы. шайыр,. алым. Омар. Ҳайям. рубайыларында.
материаллық. дүнья. менен. руўхый. дүньяныӊ. шегарасы. жоқ. екенлигин. образлы.
философиялық.қатарлар.менен.сәўлелендиреди..Бул.дүньяныӊ.өткинши.ҳәўеслери,.ғам-
қайғылары.Алла-тааланыӊ.дийдарына.бир.демлик.жетисиўге.ерисиўдиӊ.алдында.ҳеш.
нәрсе.емес..Тек.ғана.Жаратқан.ийем.барлық.нәрсеге.қәдир.екенлигин.символикалық.
образларда.тереӊ.сәўлелендиреди..
Әдебиятлар
1..Жәримбетов.Қ..Ашық.Зийўар..Нөкис..«Билим»..1998.
2..Умар.Хайём..Рубоийлар..Тошкент..«Ўқитувчи»..1991.
267
Do'stlaringiz bilan baham: |
