|
10
ЎҚУвЧиларда ЎЗлаШТирМасликни ЮЗага келТирУвЧи
Педагогик-Психологик оМиллар
Гадоева Нигора Умаровна
Бухоро туман 4-умумий урта
таълим мактаби амалиётчи психологи
Телефон:+998997046179
Почта:mushtariy@umail.uz
Анотация:
Ушбу. мақолада. ҳар. томонлама. етук,. соғлом,. мустақил. фикрловчи.
шахсларни. тарбиялашда. бошланғич. синфларда. бериладиган. таълим. ва. тарбиянинг.
аҳамияти. ҳақида. фикр. юритилган.. Бошланғич. синф. ўқувчиси. оладиган. билимлари,.
кўникма.ва.малакалари.унинг.сензитивлик.даврига.тўғри.келади..
Калит сўзлар:
.педагогик-психологик,.етуклик,.кўникма,.сензитивлик,.психологик.
омиллар,.дарвлаштириш.
Ўтган. йиллар. мобайнида. таълим. тизимидаги. ислоҳотлар. натижаси. ўлароқ. ўқувчи.
шахсига.индивидуал.ёндашувга.эришилди,.бошланғич.таълимга.эътибор.кучайди..За
-
монавий.таълимни.ташкил.этиш,.унинг.самарадорлигини.ошириш.ва.сифатини.яхши
-
лашга.оид.кенг.қамровли.ишлар.амалга.оширилди..
Аммо. ҳар. бир. синфда. 3-4. та. бўлсада,. ўзлаштирмовчи. ўқувчилар. мавжуд.. Бундай.
ўқувчиларнинг.билиш.жараёнлари.орқада.қолибгина.қолмай,.бевосита.тенгдошлари
-
нинг. ҳам. ўзлаштиришларига. ва. билим. асосларини. эгалашларига. маълум. даражада.
салбий.таъсир.кўрсатади..Худди.шу.сабабли,.бошланғич.синфлардаги.ўзлаштирмовчи.
ўқувчиларнинг.психологик.хусусиятларини.ўрганиш.ва.уни.коррекция.қилиш.долзарб.
масала. ҳисобланади.. Бугунги. кунга. келиб,. таълим. соҳасида. ўзлаштириш. хусусида.
кенг. фикрлар. баён. этилмоқда.. Ўзлаштириш. тушунчаси. ўз. моҳиятига. кўра. комплекс.
муаммо.бўлиб,.у.жамиятнинг.иқтисодий.воситалари,.усуллари,.тамойиллари.бўйича.
атрофлича. билимга. эга. эканликлари,. ёшларнинг. ўқиш-ўрганишга. иштиёқмандлиги.
билан.узвий.боғлиқ.ҳодисадир..Ҳар.бир.алоҳида.олинган.ўзлаштирмовчиликнинг.ву
-
жудга.келиши.сабаби.ҳар.хилдир..Бу.шахснинг.индивиудуал.хусусиятлари.ва.атроф
-
дагилар.билан.муносабатларининг.хусусиятларига.боғлиқдир..
Машҳур. психолог. п.п.Блонский. “қийин. ўқувчилар”. асарида. психик. ва. жисмо
-
ний. тайёргарликнинг. турли. хусусиятларининг. бирикувини. қуйидаги. типларга. аж
-
ратган..п.п.Блонский.ўзлаштирмасликка.олиб.келадиган.асосий.сабабларни.ажратиб.
кўрсатган..Биринчидан,.ўзлаштирмаслик.ўқувчи.соғлигига.боғлиқ,.иккинчидан.ўзини.
тўғри. ташкил. эта. олмаслик,.учинчидан. ўқишга.қизиқишнинг. йўқлиги,. тўртинчидан,.
ўқувчининг. бўйи. ривожланмаганлиги. дея. эътироф. этади. ва. унинг. тақиқотлари.
ўзлаштирмовчи.ўқувчилар.муаммосини.ўрганишда.муҳим.ҳисса.булиб.қўшилди..
Яна. бир. психолог. Л.С.Славинанинг. тадқиқотларида. ўқувчи. ўзлаштирмаслиги. бир.
неча.гуруҳларга.бўлиб.ўрганилган..Жумладан;.
1.. ўқишга.нисбатан.нотўғри.муносабат.шаклланганлар;.
2.. дарс.топшириқларини.қийинчилик.билан.ўзлаштирувчилар;.
3.. билим.олишга.кўникмалари.шаклланмаганлар.сифатида.тадқиқ.этилган..
педагог. олим. Ю.К.Бабанскийнинг. фикрича,. замонавий. ўқитувчи. фаолиятида. бо
-
лаларнинг. ўзлаштиришига. тўсқинлик. қиладиган. қатор. омиллар. мавжуд:. таълим. жа
-
165
10
раёнининг.долзарб.муаммоларини.кўнгилдагидек.ҳал.қилаолмаслик,.болаларни.ўқув.
жараёнига. қизиқтира. олмаслик,. ривожлантирувчи. ва. тарбияловчи. таълим. тамойил
-
ларини. комплекс. амалга. ошира. олмаслик. кабилар.. Бундай. камчиликлар. қаторига.
тўлиқ.ўзлаштирмаслик.сабабларини.ажрата.олмаслик,.болаларга.шахс.ва.индивидуал.
жиҳатдан.ёндоша.билмаслик,.таълимни.турли.усул.ва.воситалар.ёрдамида.тўлиқ.амал
-
га.оширмасликни.ҳам.киритиш.мумкин..
Ўзбекистонлик. психологлардан. М.Г.Давлетшин,. Б.Р.Қодиров,. Э.Ғ.Ғозиев,.
С.А.Ахунжанова,.Т.М..Адизова,.Э.З.Усмонова,.А.Х.Югай,.Р.И.Суннатова,.З.Т.Нишанова,.
Г.К.Тўлагановаларнинг.ишларида.ҳам.ўзлаштирмаслик.муаммоси.таҳлил.қилинган..
Атоқли. фан. арбоби,. психолог. М.Г.Давлетшин. боланинг. мактабда. муваффақиятли.
ўқиши. кўп. жиҳатдан. уларнинг. мактабга. тайёргарлик. даражаларига. боғлиқ. деб.
ҳисоблайди.. Бунда. нафақат. унинг. ақлий. ва. жисмоний. тайёргарлиги,. балки. шахсий.
ва.ижтимоий-психологик.тайёргарлиги.ҳам.муҳимдир..Боланинг.мактабга.ижтимоий.
мослашувининг. қийин. кечиши. таълим. жараёнида. муаммоларни. келтириб. чиқаради..
Шунингдек,. айнан. шу. даврдан. бошлаб,. ўқув. материалларини. ўзлаштирмасликнинг.
дастлабки. белгилари. кўзга. ташланади.. Ўзлаштирмасликнинг. асосий. сабаблари;. бу.
ақлий. тараққиёт. ва. уқувчанликнинг. бир. мунча. орқада. қолишига. боғлиқ. эканлигини.
кўрсатиб.ўтган..
Кузатишларимиз. натижасида. ҳозирги. пайтда. ўқувчилар. ўзлаштирмаслигига. бо
-
ланинг. психик. тарақиётдан. вақтинча. орқада. қолиши,. хулқ. –атворнинг. бузилиши,.
соғлигидаги. камчиликлар. ва. нутқнинг. ривожланмаганлиги. каби. омиллар. ҳам. сабаб.
бўлади. деган. хулосага. келдик.. Шунингдек. ўқувчи. интеллектининг. етарли. даражада.
ривожланмаганлиги,. хотиранинг. заифлиги,. тафаккур. тараққиётидаги. камчиликлар,.
таъсирчанлик,. диққатнинг. беқарорлиги. ҳам. ўқувчи. ўзлаштиришига. салбий. таъсир.
кўрсатади..
Бундан. ташқари. таълим. жараёнида. ўқувчилар. ўзлаштирмаслигини. келтириб.
чиқарувчи. қатор. педагогик. омиллар. ҳам. мавжуд. бўлиб,. бунга. ижтимоий. муҳитдаги.
ахборот.оқимининг.ҳаддан.зиёд.кўплиги,.оила.аъзолари.ўртасидаги.муносабатларнинг.
беқарорлиги,. оилада. низоли. вазиятларнинг. мавжудлиги. ҳамда. ота-оналарнинг. фар
-
зандларига. моддий. таъминотчи. нуқтаи-назаридан. муносабатда.бўлишининг. кучайиб.
кетаётганлигини.киритиш.мумкин..
Маҳоратли. ўқитувчилар. ўқувчи. ўзлаштирмаслигининг. индивидуал. сабабларини.
аниқлашга. ҳаракат. қиладилар,. улар. билан. қўшимча. машғулотлар. ўтказдилар.. Баъзи.
ўқитувчилар. сабабини. ўрганмасдан. ўзлаштирмовчи. ўқувчиларни. “қобилиятсизлар”,.
“ақли. етишмайдиганлар”. сафига. киритиб. қўядилар,. тез. орада. ўқитувчилар. бун
-
дай. ўқувчиларга. эътибор. бермай. қўядилар.. Бунинг. натижасида. бундай. ўқувчиларда.
мактабга. нисбатан. салбий. муносабат. шаклланади.. Бу. ҳолларда. “ўзлаштирмовчи”.
ўқувчиларнинг. билиш. фаолиятлари. ривожлантирилса,. индивидуал. шуғулланилса,.
умумтаълим.мактабида.бемалол.ўзлаштирувчи.ўқувчилар.қаторида.бўла.олади..Бугун
-
ги.таълимнинг.шахсга.йўналтирилганлиги.ҳар.бир.ўқувчининг.ички.имкониятларини.
тўла.ишга.солиш,.ўқувчини.табиий.қобилиятларини.ҳисобга.олишни.талаб.этмоқда..
Демак,.бошланғич.синф.ёшидаги.бола.билан.ишлаётган.педагог.аввало.ўқувчининг.
дарсдаги. фаоллиги. ёки. нофаоллиги. сабабларини. кечиктирмасдан. ўрганиб. таҳлил.
қилиши.ва.тегишли.чора-тадбирлар.кўриши.зарур..Бу.эса.ўқувчини.ўзлаштирмаслик.
каби.муаммога.дуч.келмаслигини.таъминлайди..Хулоса.ўрнида,.кузатув.ва.тажриба
-
миз.натижаларига.суяниб.қуйидагиларни.тавсия.этамиз:.
166
10
1..Ҳар.бир.ўқувчини.алоҳида.шахс.сифатида.тан.олиш;.
2..Ҳар.бир.ўқувчининг.индивидуал.хусусиятларининг.ўзига.хослигини.ўрганиш;.
3.Ўқитувчи. вақти-вақти. билан. ўқувчининг. ўзлаштириш. кўрсаткичларини. ота-она
-
лар.билан.муҳокама.қилиб.туриш..
4.Зарур.ҳолларда.ўзлаштирмаслик.муаммоси.бўйича.педагогик-психологик.конси
-
лиумлар.ташкил.этиб.туриш.мақсадга.мувофиқ..
Фойдаланилган.адабиётлар:
1..Каримов.И.А..“Баркамол.авлод.орзуси”.Тошкент-1999.
2..М.Давлетшин.ва.бошқ..“Ёш.даврлари.ва.педагогик.психология”.Т.2004.
3..Э.Ғозиев..Ёш.даврлари.ва.педагогик.психология.Тошкент-1994.й
167
Do'stlaringiz bilan baham: |
