16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

Adabiyotlar
1.. Mirziyoyev. SH.M.. Erkin. va. farovon,. demokratik. O‘zbekiston. davlatini. birgalikda.
barpo.etamiz//O‘zbekiston.Respublikasi.Prezidenti.lavozimiga.kirishish.tantanali.marosimiga.
bag‘ishlangan.Oliy.Majlis.palatalarining.qo‘shma.majlisidagi.nutq..–.Toshkent:.O‘zbekiston,.
2016..–.56.b.
2..T..G‘afforova.Boshlang‘ich.ta’limda.zamonaviy.texnologiyalar..Qarshi..Nasaf..2008yil.

---

92
10
KICHIK MAKTAB YOSHIDA O‘YIN YOKI O‘QISH MOTIVI USTIVORLIGI
Matjanova Ra’no Arislanbaevna
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Chimboy tumani
39-sonli maktab a’maliyotсhi psixologi
Telefon: [phone]
Annotatsiya: 
Ushbu maqolada
 
kichik maktab yoshi davrida asosiy hisoblangan o‘quv 
faoliyatining muvaffaqiyatli o‘zlashtirilishini va o‘quvchining bilimga bo‘lgan motivlari 
tarkib.topishining.asosiy.shartlari.haqqida.malumotlar.keltirilgan..
Kalit so‘zlari:
kichik yosh davridagi bolalar, maktab, o‘yin, o‘qish, motiv, faoliyat, o‘quv 
jarayoni.
Respublikamizda.amalga.oshirilayotgan.ta’lim.siyosatining.muhim.jihatlaridan.biri.yosh.
avlodni. har. tomonlama. barkamol. insonlar. qilib. tarbiyalashdan. iboratdir.. Barkamol. inson.
ma’naviy. jihatdan. yetuk,. o‘z. vatanining. tarixi,. buguni. va. kelajagi. uchun. kayg‘uradigan,.
shuningdek,. jamiyatning-ijtimoiy. iqtisodiy. taraqkiyotiga. o‘z. hissasini. qo‘shish. ishtiyoqida.
yonib.yashaydigan.shaxs.bo‘lib,.bunday.shaxsni.tarbiyalash.bugungi.kun.talabidir.
Bola. maktabga. qabul. qilinishi. bilan. o‘qish. etakchi. faoliyatga. aylanishi. zarur. bo‘ladi..
O‘qish.o‘yindan.farqli.o‘laroq.majburiy.tus.kasb.etadi,.u.aniq.maqsadga.qaratilgan,.ijtimoiy.
ahamiyatga. molik. bo‘lgan. hamda. tizimga. solingan. faoliyat. turi. hisoblanadi.. Boshlang‘ich.
sinflarda.bolalarni.o‘qitish.jarayonida.ham.o‘yinlardan.foydalaniladi,.lekin.endi.ular.o‘qish,.
o‘qitish.vazifalari.bilan.bog‘langan.bo‘ladi..O‘yinning.maqsadi,.turi,.tashkil.etish.sharoitlari.
ham.o‘zgaradi..Boshlang‘ich.sinflarda.bolalarning.o‘qish.faoliyatini.tashkil.etishda.o‘qituvchi.
o‘qish. jarayoniga,. ya‘ni. harakatlarni. bajarish. usullariga. alohida. e‘tibor. beradi.. Chunki.
o‘qishning pirovard maqsadi muayyan bilim va malakalarni egallab olishdangina iborat 
bo‘lmay,. balki. kelgusida. ishlab. chiqarish,. fan. yoki. insonlar. bajaradigan. boshqa. ijtimoiy.
faoliyat turlarining murakkab muammolarini hal qilishda kerak bo‘lgan mustaqil ravishda 
bilim.olish.mahoratini.o‘zlashtirish.hamdir.
O‘qishning. dastlabki. kunidanoq. kichik. maktab. yoshidagi. o‘quvchining. psixik. o‘sishini.
harakatga. keltiradigan. turli. ziddiyat,. qarama-qarshiliklar,. ichki. ixtiloflar. vujudga. keladi..
Bular. zamirida. o‘quvchining. psixik. kamolot. darajasidagi,. ijobiy. xislatlar. bilan. talablar.
o‘rtasidagi.qarama.-.qarshiliklar.yotadi..Talablarning.tobora.ortishi.bolaning.psixik.jihatdan.
to‘xtovsiz.o‘sishini.taqozo.etadi.va.shu.jarayonning.uzluksiz.harakati.natijasida.insonning.
kamoloti.amalga.oshadi.
Kichik. maktab. yoshidagi. o‘quvchining. muhim. xususiyatlaridan. biri. unda. o‘ziga. xos.
ehtiyojlar.mavjudligidir..Mazkur.ehtiyojlar.o‘z.mohiyati.bilan.muayyan.bilim,.ko‘nikma.va.
malakalarni egallashga, tevarak-atrofdagi voqelikni o‘zlashtirishga qaratilmay, balki faqat 
o‘quvchining. istagini. aks. ettirishdan. iborat.. Bu. ehtiyojlar. o‘z. sumkasiga,. dars. tayyorlash.
burchagiga,.kitob.qo‘yish.javoniga.ega.bo‘lish.istagi,.kattalardek.har.kuni.maktabga.qatnash.
tuyg‘usini.his.etish.kabilarni.o‘z.ichiga.oladi..Sinfdagi.o‘rtoqlari.bilan.qatorlashib.saf.tortib.
yurishlar,. birgalashib. o‘ynash,. oshxonaga. borish,. o‘qituvchining. o‘gitlari. ham. o‘quvchini.
o‘ziga.rom.etadi..Umuman,.kichik.maktab.yoshidagi.o‘quvchi.o‘qishning.tub.mohiyati.va.
vazifasini.tushunib.etmaydi,.balki.hamma.maktabga.borishi.kerak.deb.tushunadi..
..Birinchi.sinf.o‘quvchisida.o‘qish.faoliyatining.aynan.o‘ziga.qiziqish.ko‘zga.tashlanadi..
Maxsus.tadqiqotlarda.o‘quvchilar.bilan.keraksiz.mashqlar.o‘tkazilgan.va.ularga.oldindan.bu.

---

93
10
mashqlar.keyinchalik.kerak.bo‘lmasligi.aytilgan,.lekin.o‘quvchilar.ularni.bajonidil.bajarishga.
kirishaverganlar.. O‘quvchining. xususiy. faoliyatda. erishgan. dastlabki. muvafaqqiyati. uni.
boshqa.natijalarni.egallashga.undaydi..Uning.o‘qish.faoliyatidagi.birinchi.mehnat.mahsuli.
shodlik. va. quvonch. his-tuyg‘ularini. paydo. qiladi.. Masalan,. ayrim. o‘quvchilar. u. yoki. bu.
matnni.bir.necha.marta.o‘qishga.harakat.qiladi..O‘qish.faoliyatiga.qiziqish,.uning.mazmu
-
niga.ham.qiziqishni.vujudga.keltiradi,.bilim.olish.ehtiyojini.tug‘diradi.va.o‘qish.motivlarini.
tarkib.toptiradi..
..Hozirgi.kunda.bilim.berish.texnologiyalarining.uzluksiz.ortib.borishi.bilan.o‘quvchilarda.
o‘qishga nisbatan munosabatlar o‘zgarib, bu bilimlarning barchasini o‘zlashtirib olish 
imkoniyati. kamaymoqda,. o‘qishga. nisbatan. qiziqish. so‘nmoqda.. Shuning. uchun. ularga.
bu bilimlardan foydalanish, ularni qayta tiklash, o‘qishni takomillashtirish, qayta ishlash 
strategiyasini.o‘rgatish.maqsadga.muvofiqdir.
Kichik maktab yoshidagi barcha o‘quvchilar ularning bilim va malakalari qanday 
baholanayotganiga. juda. sezgir. bo‘lishadi.. Salbiy. baho. o‘quvchining. o‘qituvchiga. bo‘lgan.
munosabatini o‘zgartirib yuboradi, o‘qituvchi baho o‘quvchi uchun eng avvalo emotsional 
jihatdan. katta. ahamiyatga. ega. ekanini. unutmasligi. lozim.. Salbiy. emotsiyalar. ustuvorligi.
(yomon.baholar).o‘qish.ishtiyoqi.taraqqiyotiga.nafaqat.xizmat.qilmaydi,.balki.uning.rivojiga.
to‘sqinlik.ham.qiladi..
O‘quvchilar. adolatparvar. bo‘lishadi,. ular. ijtimoiy. jihatdan. mustaqil. va. muvaffaqiyatli.
bo‘lishni.xohlashadi,.ular.uchun.adekvat.real.baho.katta.ahamiyatga.ega..Odatda.o‘quvchining.
yutuqlarini qandaydir normativlar asosida belgilangan boshqa birovlarning yutuqlari 
bilan. qiyoslashadi.. Real. baho. o‘quvchining. bugungi. yutuqlarini. uning. oldingi,. xususiy.
yutuqlariga. asoslangan. bo‘lishi. kerak.. Bunday. holat. uni. boshqa. omadliroq. tengdoshlari.
bilan.taqqoslanganda.vujudga.keladigan.salbiy.emotsiyalardan.ozod.qiladi.
To‘g‘ri. tashkil. etilgan. o‘quv. jarayoni. -. kichik. maktab. yoshidagi. o‘quvchining. bilimga.
bo‘lgan.motivlari.tarkib.topishining.asosiy.shartidir..Ushbu.motiv.o‘zlashtirish.bilan.bevosita.
bog‘liq..Umuman,.o‘qish.ishtiyoqi,.muvaffaqiyatga.erishish.bolaning.o‘qituvchiga.bo‘lgan.
ijobiy.munosabati.bilan.belgilanadi..
Ushbu.jarayon.qator.bosqichlardan.iborat:
1-bosqich..Motivatsiyani.uyg‘otish.
O‘quvchilarning oldingi o‘quv faoliyatidagi yutuqlarini qayd etish, nisbiy qoniqmaganlik 
motivlarini.paydo.qilish,.o‘quv.faoliyatiga.qaratilgan.motivlarni.kuchaytirish.
2-bosqich. Vujudga kelgan motivatsiyani kuchaytirish va mustahkamlash
.
Bu. bosqichda. faoliyatning. turli. ko‘rinishlarini,. turli. darajadagi. murakkablikka. ega.
materiallarni,.baholarni.almashtirish.(ular.ham.salbiy,.ham.ijobiy.emotsiyalarni.uyg‘otishi,.
qoniqqanlik. va. qoniqmaganlik. hislarini. paydo. qilishlari. lozim). o‘quvchilarning. xususiy.
faolligini,.o‘zini.idora.qilish.mexanizmlarini.tarkib.toptirishi.kerak.
3-bosqich. Yakunlovchi bosqich
.
O‘quv.faoliyatidan.har.bir.o‘quvchi.ijobiy.tusga.ega.shaxsiy.tajriba.bilan.chiqishi.kerak,.
ya‘ni.dars.yakunidagi.ijobiy.ustanovka.o‘quv.faoliyati.rivojiga.imkon.qoldirmog‘i.shart.
O‘quvchilarning o‘quv motivlari tarkib topishiga yordam beradigan korrektsion tadbirlar 
qo‘yidagi.yo‘nalishlarda.olib.borilishi.maqsadga.muvofiqdir:
- o‘quvchining maktabgacha bo‘lgan davrdan kichik maktab yoshi davriga o‘tish paytida 
o‘quv.faoliyati.samarasini.belgilovchi.asosiy.psixik.hosilalarni.nihoyasiga.etkazish;
- kichik maktab yoshi davrida asosiy hisoblangan o‘quv faoliyatining muvaffaqiyatli 
o‘zlashtirilishini.ta‘minlaydigan.psixologik.salohiyatni.yuzaga.keltirish.

---

94
10
O‘quvchilarda o‘qishga nisbatan ongli motivlarni tarkib topishida o‘qituvchining roli 
katta,.uning.o‘quvchiga.pedagogik.ta‘sir.etish.imkoniyatlari.juda.keng..Jumladan,.tarbiyaviy.
soatlar o‘tkazish, bilimli bo‘lishning ahamiyati haqida suhbatlar uyushtirish, barcha o‘quv 
fanlari bo‘yicha qiziqarli darslar o‘tish, mashhur kishilar - o‘qituvchilar, fan arboblari, 
adabiyot va san‘at namoyandalari va boshqalar bilan uchrashuvlar tashkil qilish singari 
tadbirlar.ham.shu.maqsadga.xizmat.qiladi.
Foydalanilgan.adabiyotlar:
1..Amonashvili.Sh.A..Obuchenie..Otsenka..M.,.1980.g.
2..Vigotskiy.L.S..Pedagogicheskaya.psixologiya..M.,.1991.g.
3.. Nishanova. Z,. Kamilova. N,. Abdullaeva. D,. Xolnazarova.. Rivojlanish. psixologiyasi..
Pedagogik.psixologiya..M..T.,.2017.y.

---

95