16-Maruza. Issiqlik sigʹimi. Fazaviy oʹtish issiqligi

γ	Gazlar
γ
He Ar Ne Xe	1,630 1,667 1,642 1,666	02 N2 SN4 N20	1,410 1,408 1,32 1,33

Tajriba natijalariga binoan bir atomli gazlar uchun γ ning qiymati 1,6 ga, ikki atomli gazlar uchun- 1,4 ga va ayrim ko‘p atomli gazlar uchun -1,3 ga yaqin. Bu farqning sababini molekulyar-kinetik nazariya tushuntiradi.
GAZ ARALASHMALARI ISSIQLIK SIG‘IMI
Gaz aralashmalari issiqlik sig‘imi uning komponentalari issiqlik sig‘imlari yig‘indisi bilan aniqlanadi. Agar aralashma komponentalari soni Z, ular massalari m₁, m₂, ……, m_z, komponentalar solishtirma issiqlik sig‘mlari mos holda C₁, C₂, . . . , C_z bo‘lsa, u holda sistema issiqlik sig‘imi:
(33)
yig‘indi bilan aniqlanadi.
(34)
bo‘yicha gaz aralashmasi effektiv solishtirma issiqlik sig‘imi :
(35)
ga teng. (34) va (35) dan ko‘rinib turibdiki, solishtirma effektiv issiqlik sig‘imini, issiqlik xossalari bo‘yicha gaz aralashmalari xossalariga ekvivalent bo‘lgan ayrim bir jinsli gazlar solishtirma issiqlik sig‘imi kabi qarash mumkin.
Aynan shunday holda effektiv molyar issiqlik sig‘imi tushunchasini kiritish mumkin. Agar komponentalar massasi m₁, m₂, . . ., m_z, ularning molyar massalari µ₁, µ₂,…., µ_z va ular molyar issiqlik sig‘imlari qiymatlari C₁, C₂, . . . , C_z bo‘lsa, u holda sistemaning issiqlik sig‘imi:
(36)
yig‘indi bilan aniqlanadi.
(37)
ga muvofiq molyar issiqlik sig‘imi :
(38)
ga teng bo‘ladi.
Shunday qilib, effektiv molyar issiqlik sig‘imi, issiqlik xossalari bo‘yicha gaz aralashmalari xossalariga ekvivalent bo‘lgan ayrim bir jinsli gazlar molyar issiqlik sig‘imidir.
Effektiv molyar massa tyshunchasi qo‘llanilganda (36) munosabatni quyidagicha yozish mumkin:
(39)
Suyuq aralashmalar uchun gazlar singari effektiv molyar massani kiritish mumkin, biroq ular uchun aralashma komponentalari issiqlik sig‘imlari additivligidan kelib chiqib, effektiv issiqlik sig‘imini aniqlash mumkin emas. Bunday aralashmalarda kuchli molekulalararo o‘zaro ta’sir tufayli bir komponenta molekulalari harakatini boshqa komponenta molekulalari harakatiga bog‘liq emas deb bo‘lmaydi.

Glosariy

Heat	Issiqlik	Bu temperaturalar farqi tufayli bir jismdan ikkinchisiga o’tadigan energiya
Internal Energy	Ichki energiya	Jismga tegishli bo’lgan barcha molekulalarning barcha turdagi energiyalarining to’liq yig’indisi
Specific heat	Issiqlik sig’im	Jism temperaturasini bir gradusga oshirish uchun kerak bo’lgan issiqlik miqdori
Closed system	YOpiq sistema	Atrof muhit bilan xech qanday enregiya almasha olmaydigan sistema
Open system	Ochiq sistema	Atrof muhit bilan energiya almashinuvi yuz beradigan sistema
Thermal equilibrium	Issiqlik muvozanati	Butun jism bo’ylab bir xil temperaturaga erishish
Calorimetry	Kalorimetriya	Issiqlik almashinuvini miqdoriy o’lchashdan iborat usul
Calorimeter	Kalorimetr	Issiqlik almashinuvini miqdoriy o’lchashlarini o’tkazadigan asbob
Heat of fusion	Solishtirma erish issiqligi	1 kg massali kristall jismnisuyuq xolatga o’tkazish uchun zarur bo’lgan issiqlik miqdorini ko’rsatuvchi fizik kattalik
Heat of vaporization	Solishtirma bug’lanish issiqligi	1 kg suyuqlikni temperaturasini o’zgartirmasdan bug’ga aylantirish uchun kerak bo’lgan issiqlik miqdorini ko’rsatuvchi kattalik
Evaporation	Bug’lanish	Moddaning suyuq xolatdan gaz xolatga o’tishi