16 ma’ruza Ekologik muhit buzulishining asosiy sabablari О‘quv reja

6. Ozon qatlami buzilishi va uning ekologik oqibatlari 
Global muammolardan biri Yerning ozon qatlami yemirilishidir. Ozon qatlami Yer 
yuzasidaquyoshning qattiq ultrabinafsha nurlanishidan himoya qiladi. 
Ushbu nurlanishni о‘zlashtirib, ozon atmosfera yuqori qatlamlarida harorat 
taqsimotiga sezilarli ta’sir qiladi. Ozon qatlamiga eng sezilarli ta’sir ba’zi moddalar, 
birinchi navbatda, sovutish moslamalari ishlashi paytida chiqariladigan va sanoatda 
erituvchi sifatida ishlatiladigan xlorftormetanlar (freonlar) tomonidan amalga oshirilishi 
mumkin. Bundan tashqari, mineral о‘g‘itlardan foydalanish natijasida ajralib chiqadigan 
azot oksidig ozon qatlamiga chiqishi, shuningdek, о‘ta baland samolyotlar parvozlari 
paytida turli moddalar stratosferaga tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri chiqishi ozon qatlami yemirilishiga 
olib keladi. Hozirgi hisob-kitoblarga kо‘ra, yaqin yillarda ozon umumiy miqdori unchalik 
katta bо‘lmagan darajada о‘zgaradi, lekin 40 km balandlikda u juda kamayadi (40% ga), 
10 km balandlikda esa kо‘tariladi (25% ga). ). 
Atmosferadagi ozon miqdori umumiy kamayishi ultrabinafsha nurlanish 
Quyoshdan yer yuzasiga о‘tishi kuchayishiga olib keladi. Bu odamlarda teri saratoni 
ehtimolini oshirishi va qishloq xо‘jaligi mahsulotlariga ta’sir qilishi mumkin. 
Ozon konsentratsiyasi balandlik bо‘yicha qayta taqsimlanishi stratosferada harorat 
qayta taqsimlanishiga olib keladi, bu Yer iqlimiga ta’sir qilishi mumkin. 

---

 
7. Tabiiy resurslar tanqisligi 
Tabiiy resurslar deganda odamlar foydalanadigan yoki foydalanishi mumkin 
bо‘lgan tabiat jismlari va kuchlari tushunilishi kerak. Tabiiy resurslardan oqilona 
foydalanish tushunchasi quyidagilarni nazarda tutadi: 
- tabiiy resurslarni muhofaza qilishni ta’minlash; 
- tabiiy ekotizimlarda muvozanatni saqlash maqsadida foydalanilgan resurslarni 
tiklash. 
Quyidagi tabiiy resurslar mavjud: bitmas-tuganmas: quyosh energiyasi, dengiz 
tо‘lqinlari va tо‘lqinlar energiyasi, shamol energiyasi, yerning ichki qismi energiyasi, 
atmosfera havosi, suv. Chiqib ketadiganlar: fauna, flora, tuproq unumdorligi, minerallar. 
Tabiat resurslarini sun’iy ravishda yaratilgan ishlab chiqarish vositalari bilan 
almashtirish qanchalik mumkinligi fundamental masaladir. Bunday almashtirish 
imkoniyatlari cheksiz emas, odatda ekologik tizimlar bir qator funksiyalari almashtirilishi 
mumkin. Masalan, landshaftlar, о‘simlik va hayvonlar noyob turlari, ozon qatlami va 
boshqalar. Kritik tabiiy kapital barcha iqtisodiy ssenariylarda saqlanishi kerak. Tabiiy 
kapital qolgan qismini sun’iy kapital bilan almashtirish mumkin. Bu qayta tiklanadigan 
tabiiy resurslarga taalluqlidir.
Yuqorida aytib о‘tilganidek, о‘simliklar va hayvonlar kо‘plab turlari yо‘q bо‘lib 
ketishi ham halokat xavfini tug‘dirmoqda. Har qanday biogeotsenozning asosini quyosh 
energiyasidan foydalangan holda biomassa hosil qiluvchi yashil о‘simliklar (produktorlar) 
tashkil etadi. Bu shuni anglatadiki, tabiiy resurslar qiymatini ularning yig‘indisi sifatida 
kо‘rib chiqmaslik kerak. Ekologik muvozanatni belgilaydigan moddalar va energiyaning 
biologik aylanishini hisobga olish kerak.