16 ma’ruza Ekologik muhit buzulishining asosiy sabablari О‘quv reja

. О‘rmonlar kesilishi va uning atrof-muhitga ta’siri
О‘rmonlarni yо‘q qilish, birinchi navbatda, sayyoramizning suv rejimini buzadi. 
Daryolar sayoz bо‘lib qoladi, ularning tubi loy bilan qoplanadi, bu esa, о‘z navbatida, 
urug‘lanish joylari yо‘q qilinishiga va baliqlar soni kamayishiga olib keladi. Yer osti 
suvlari zahiralari kamayib bormoqda, tuproqda namlik yetishmovchiligi yuzaga keladi. 
Eriydigan suv va yomg‘ir oqimlari yuvilib ketadi va о‘rmon tо‘sig‘i bilan tо‘xtatilmagan 
shamollar tuproq yuqori qatlami yemiradi. Natijada tuproq eroziyasi yuzaga keladi. 
Yog‘och, novdalar, qobiq, axlat о‘simliklar uchun mineral ozuqalarni tо‘playdi. О‘rmonlar 
yо‘q qilinishi bu elementlar tuproqdan yuvilishiga va natijada unumdorlik pasayishiga olib 
keladi.
О‘rmonlar kesilishi bilan ularda yashaydigan qushlar, hayvonlar, hasharotlar nobud 
bо‘ladi. Natijada qishloq xо‘jaligi ekinlari zararkunandalari tо‘siqsiz kо‘payishga sharoit 

---

yaratiladi. О‘rmon havoni zaharli ifloslanishdan tozalaydi, xususan, radioaktiv 
chiqindilarni saqlaydi va uning yanada tarqalishini oldini oladi, ya’ni о‘rmonlarni kesish 
havoni о‘z-о‘zini tozalash muhim tarkibiy qismini yо‘q qiladi. Nihoyat, tog‘ 
yonbag‘irlaridagi о‘rmonlar vayron bо‘lishi jarliklar va sel oqimlari paydo bо‘lishi muhim 
sababidir. 
Yerdan noratsional foydalanish tufayli insoniyat tuproq eroziyasi tufayli qishloq 
xо‘jaligi uchun amalda yaroqsiz bо‘lib qolgan keng maydonlarni yо‘qotdi. 
 
5. “Issiqxona effekti” va global isish. 
Inson faoliyati global iqlimga sezilarli ta’sir kо‘rsatadi, chunki qazib olinadigan 
yoqilg‘i yonishi, yerdan foydalanishig о‘zgarishi va qishloq xо‘jaligi atmosferaga 
issiqxona gazlarini chiqaradi. 
Muzliklar kamayishi, chо‘llar olg‘a siljishi, marjon riflari rangi о‘zgarishi, dengiz 
sathi kо‘tarilishi, suv toshqini va qurg‘oqchilik kuchayishi natijasida global isish dastlabki 
belgilari mavjud degan xulosaga keladi. 
Sо‘nggi yillarda dunyo yetakchi ekspertlari inson faoliyati natijasida yuzaga kelgan 
global isish avval о‘ylanganidan ham muhimroq bо‘lishi mumkinligidan ogohlantirmoqda. 
Yevropada tez-tez og‘ir ob-havo va nam qish haddan tashqari kuchli yog‘ingarchilik bilan 
namoyon bо‘lishi tendensiyasi mutaxassislar global isishdan kutganlariga mos keladi. 
Insonlar qurbon bо‘lishiga olib kelgan kuchli bо‘ronlar Fransiya, Britaniya, Irlandiyani 
qamrab oldi. 
Iqlim о‘zgarishi inson faoliyatiga, ayniqsa oziq-ovqat ishlab chiqarish, qishloq va 
о‘rmon xо‘jaligiga sezilarli ta’sir kо‘rsatadi. Quruq joylarda isinish bilan biologik 
mahsuldorlik oshishi mumkin. Suv resurslarini sezilarli darajada qayta taqsimlash ham 
mumkin. 
1997 yilda Kioto protokoli qabul qilindi, unga kо‘ra sanoati rivojlangan 
mamlakatlar issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirishi kerak. Kо‘pgina mamlakatlar 
о‘zlari say-harakatlari natijasida yetuk о‘rmonlar va tuproqlar tabiiy uglerod sekvestrini 
hisoblab, chiqindilarni kamaytirishni kо‘rsatmoqda.