15–mavzu: Morfologik uslubiyat. Otlardagi subyektiv baho shakllari va egalik, kelishik affikslarining uslubiy vazifalari reja

15–mavzu: Morfologik uslubiyat. Otlardagi subyektiv baho shakllari va egalik, kelishik affikslarining uslubiy vazifalari
REJA:
1. Ot yasovchi qo‘shimchalarning uslubiy xususiyatlari
2. Egalik qo‘shimchalarining uslubiy vazifasi
3. Kelishik qo‘shimchalarining uslubiy vazifalari
4. Otning sub'yektiv baho shakllari
Tayanch so‘z va iboralar: subyektiv baho, morfologik parallelizm
Darsning maqsadi: talabalarda badiiy matnning morfologik xususiyatlari haqida tushuncha hosil qilish. Otning uslubiy xususiyatlari haqida ma'lumot berish
Ot yasovchi qo‘shimchalarning uslubiy xususiyatlari. Ot yasovchi affikslar va ularning variantlari, sinonimligi, faol va nofaolligi, turli nutq uslublarida ishlatilishdagi farqlari stilistik qimmatga ega. O‘zbek tilining boshqa tillar bilan munosabati asosidagi ot yasovchi affikslar sinonimiyasiga -chi morfemasining turli matnda tojikcha -kash, ruscha -ist affikslari bilan sinonimlik tashkil qilishini ko‘rsatish mumkin. Traktorchi-traktorist, mashinachi-mashinist, mehnatkash - mehnatchi. Tojikcha -kor, -kar,-gar, -kash,-gash affikslari ma'no jihatidan -chi yasovchisiga yaqin bo‘lib, kasb oti yasab kelsa ham, ko‘p o‘rinlarda birining o‘rniga ikkinchisini qo‘llab bo‘lmaydi. Masalan, binokorni “binochi”, miskarni “mischi” deb bo‘lmaydi. Demak, so‘z yasovchi shakllarni o‘zi qo‘shilib keladigan o‘zak ma'nosiga mos holda qo‘llash talab qilinadi. -shunos, -parvar, -xo‘r, -pas, -do‘z, -bon, -gar, -soz, -xon kabi yasovchi affikslar (affiksoid) sifatida xizmat qiladi. Bunday affikslar yordamida yasalgan otlarda kitobiylik bo‘yog‘i bo‘ladi.
Ko’plik qo‘shimchasining uslubiy xususiyatlari.
Bu affiks turli so‘z turkumlariga qo‘shilib turli uslubiy vazifa bajaradi:
1. Insonning juft a'zolariga, sanalmaydigan otlarga, mavhum otlarga, atoqli joy nomlariga qo‘shilganda ma'noni kuchaytiradi.
Misol: «Bolam, bolam!» deb yelkamga osilganicha
Yig‘layberdi. Sovun yuqi qo‘llari bilan
Yuzlarimni, boshlarimni silab yig‘ladi. («Istanbul fojiasi»)

2.