15-тема. Халықты социаллық ҚОРҒАЎ системасы

Экономикалық актив халық қатарына мийнет пенен бәнт болған пуқаралар ҳәм жумыссызлар киреди.
Экономикалық актив емес халық қатарына болса, мийнет пенен бәнт ҳәм жумыссыз деп есапланбайтуғын шахслар киреди:

• 
  өндиристен ажыралған ҳалда тәлим алып атырған ҳәмде мийнет ҳақыға ямаса мийнет дәраматына ийе болмаған оқыўшылар ҳәм студентлер;
  
• 
  ислемей атырған үшинши топар нәгиранлары;
  
• 
  үй бийкелери ҳәмде балаларын бағыў менен бәнт болған ислемей атырған ҳаяллар;
  
• 
  көшетуғын ҳәм көшпес мүлктен дәрамат алып атырған ислемей атырған шахслар;
  
• 
  ықтыярлы түрде мийнет пенен бәнт болмаған шахслар.
  

Мийнет ресурслары - мийнетке жарамлы жастағы мийнетке жарамлы халық ҳәмде мийнетке жарамлы жастан киши ҳәм үлкен жастағы ислеп атырған шахслар болып табылады.
Мийнетке жарамлы жастағы мийнетке жарамлы халық - ислемей атырған биринши ҳәм екинши топар нәгиранларынан ҳәмде ҳәм жасына қарай жеңилликли шәртлерде пенсия алыўшы шахслардан тысқары, мийнетке жарамлы жастағы шахслар (16 жастан 60 жасқа шекем болған еркеклер ҳәм 16 жастан 55 жасқа шекем болған ҳаял-қызлар).
Мийнет ресурслары балансы – бул мийнет ресурсларының бар болыўын ҳәмде олардың экономика тармақлары ҳәм экономикалық ҳәрекет түрлери бойынша бөлиниўин сүўретлеўши көрсеткишлер системасы.
Жумысқа жайластырыўға мүтәж мийнет пенен бәнт болмаған халық санын есаплап шығыў тәртиби. Жумысқа жайластырыўға мүтәж шахслар (жумыссызлар) саны мийнет ресурслары санынан мийнет пенен бәнт санын ҳәм экономикалық актив болмағанлар санын алып таслаған ҳалда төмендеги формула бойынша анықланады:
MM = MR - B - EABX ( 3.1. ),
бунда:
MM - жумысқа жайластырыўға мүтәж бәнт болмаған халық (жумыссызлар);
MR -мийнет ресурслары;
B – жумыс пенен бәнтлер;
EABX - экономикалық актив болмаған халық.
Мийнет ресурслары санын анықлаў. Мийнет ресурслары саны мийнетке жарамлы жастағы халық саны ҳәм мийнетке жарамлы жастан киши ҳәм үлкен жастағы ислеўшилер саны жыйындысы сыпатында төмендеги формула бойынша анықланады: