15-тема. Халықты социаллық ҚОРҒАЎ системасы

4.2-сүўрет. Экономикалық жақтан актив болған халық ушын жумыс пенен тәмийинлеў дәрежесин белгилеў жоллары
1. Жалланба хызметкерлер – булар кәрхана администрациясы менен мийнет ҳәрекети шәртлери ҳаққында дүзилген жазба шәртнама ямаса аўызеки питим бойынша ислейтуғын шахслар болып, олар усы хызмет ушын жалланыў ўақтында келисип алынған мийнет ҳақыны алады.
2. Жеке тәртип тийкарында ислейтуғынлар - ғәрезсиз түрде хызмет алып баратуғын, өзлерине дәрамат келтирип атырған жумыс пенен шуғылланатуғын, тек ғана қысқа қысқа мүддетке жалланба хызметкерлерден пайдаланатуғын ямаса пайдаланбайтуғын шахслар.
3. Жумыс бериўшилер - өзиниң акционерлик жәмийет, хожалық ширкет ҳәм басқаларды басқаратуғын ямаса оның ушын мәмлекет тәрепинен ўәкил болған шахслар. Жумыс бериўши өз функцияларын жалланба басқарыўшыға толық ямаса бөлеклеп тапсырып қойыўы, кәрхананың табыслы ислеўи ушын жуўапкершиликти өзинде алып қалыўы мүмкин.
4. Шаңарақ кәрханаларының ҳақы төленбейтуғын хызметкерлери – туўысқанына тийисли болған шаңарақлы кәрханада ҳақы алмай ислейтуғын хызметкерлер.
5. Жумыс пенен тәмийинлеў дәрежеси бойынша классификациялаўға туўры келмейтуғын шахслар – алдын өзлерине дәрамат келтиретуғын мийнет ҳәрекети менен шуғылланбайтуғын адамлар. Оларға жумыс пенен тәмийинлеўдиң қандайда бир дәрежесине сәйкес келмейтуғын шахслар да киритиледи.
4.2.Халықты жумыс пенен бәнтлигиниң тийкарғы түрлери ҳәм формалары.
Халықты есапқа алыўдың әмелий мүтәжлиги жумыс пенен тәмийинлеўдиң түрлерин ажыратып көрсетиў зәрүрлигин көзде тутады. Мәселен, толық, ақылға муўапық ҳәм еркин таңланған жумыс пенен тәмийинлеў болады (4.3-сүўрет).
Толық жумыс пенен тәмийинлеў - бул кәсипке тийисли мийнет пенен тәмийинлениў болып, ол шахсқа дәрамат келтиреди ҳәм өзи ҳәмде шаңарағының мүнәсип турмыс кешириўине шараят жаратады.
Халықтың жумыс пенен ақылға муўапық тәмийинлениўи жумысшы күшине талап ҳәм усыныс ортасындағы базар теңсалмақлығына ерисиўди билдиреди. Бундай ҳалда жумыссызлықтың жол қойылыўы мүмкин (тәбийий) дәрежеси жүзеге келеди.