15-mavzu. Sug‘oriladigan yerlarda zovurlar, ularning ahamiyati va turlari Reja

---

15-mavzu. Sug‘oriladigan yerlarda zovurlar, ularning ahamiyati va turlari 
Reja. 
1. Zovurlarning ahamiyati va turlari. 
2. Ochiq zovurlarning rejali joylashtirish, zovurlar orasidagi masofa, chuqurligi va 
nishabligi. 
3. Yopiq yotiq zovurlarning qo‘llanilishi. 
4. Tik zovurlarning qo‘llanilishi 
1. Zovurlarning ahamiyati va turlari. 
Zovurlar tuproq gurunt qat-lamidagi ortiqcha sizot suvlarni chiqarib yuborish 
uchun xizmat qiladigan inshoatlardir. 
Zovurlarning asosiy vazifasi: 
1.Tuproqdan ortiqcha zararli tuzlarni yuvib chiqarib tashlash. 
2.Sizot suvlari kritik chuqurlikda saqlab turish. 
Zovurlarning ahamiyati shundayki, ularni tuproq grutdagi ortiqcha 
minerallashgan sizot suvlarni va sho‘r yuvish davomida suvda erigan tuzlarni 
dalalardan tashqariga chiqarib, tuproqdagi tuz va suv rejimlarini rostlab turadi. 
Hozirgi paytda Respublikamizdagi barcha sho‘r yerlarni (2,5 mln) zovurlash-
tirilgan, ularning umumiy uzunligi 120 ming km dan ko‘proqni tashkil qiladi, yoki 
har bir gektar yerdagi ularning solishtirish uzunligi 15-30 m tashkil qiladi. 
Zovurlashtirilgan yerlarda sho‘r yuvishning samaradorligi keskin oshadi, yer 
zararli tuzlardan tez tozalanadi va qayta sho‘rlanishini oldini oladi. 
Zovurlar dunyo mamlakatlarida ya`ni AQSh, Hindiston, Xitoy, Misr, Jazoir, 
Italiya va boshqa davlatlarda keng qo‘llaniladi. O‘rta Osiyo respublikalarida 
zovurlar qadimdan sho‘r yerlarda qo‘llanilib kelmoqda. Lekin 1911 yildan boshlab 
zovurlar chuqur ilmiy asosda o‘rganila boshladi. 1940 yildan boshlab esa keng 
qo‘llanilib kelmoqda. 
Zovurlar 2 guruhga bo‘linadi. 
1. Tabiiy zovurlar (daryolarning eski qurigan o’zanlari, jarliklar, qurigan 
ko‘llar va boshqa chuqurliklar) 
2. Suniy zovurlar. 
Suniy zovurlar 5 tipga bo‘linadi. 
1. Ochiq garizontal zovurlar. 2. Yopiq garizontal zovurlar. 3. Vertikal (tik) 
zovurlar. 4. Aralash zovurlar. 5. Vakumli zovurlar. 
Drenaj. 
Dala ekinlari optimal o‘sishi, rivojlanishi va hosil-dorligi uchun, tuproq 
havosi va tuproq namligi o‘rtasidagi muvozanat juda muhim hisob-lanadi. 
Sholidan tashqari boshqa ko‘p ekinlar tuproqdagi ortiqcha suvga bardosh beraol-
maydi. Ideal holatda tuproq qatlamida namlik va havo teng nisbatda joyni egallashi 
kerak deb hisoblanadi. Tuproqqa ko‘p miqdorda suv berilganda, tuproq 
g‘ovaklilaridagi havoning o‘rnini suv egallagan- deb aytiladi. 
A. Suv bosish yoki ortiqcha sug‘orish sabablari