15-Mavzu. Polimerlar kimyosi Reja: Polimerlar,plastmassa,ularning olinishi

 Polimerlar, plastmassalar ishlab chiqarishning O‘zbekiston Respublikasidagi istiqboli
O„zbekistonda polimerlar kimyosi va texnologiyasi 1958 yildan boshlab rivojlana boshladi. 1958 yili 
paxta sellyulozasi texnologiyasi ilmiy tekshirish instituti, Toshkent politexnika institutida "Plastmassalar 
texnologiyasi" kafedrasi va polimer muammolari laboratoriyalari tashkil etildi. 1960 yildan Farg'ona 
gidroliz zavodida furan smolalari (FA, FAM monomerlari, FM-2 smolasi va b.) ishlab chiqarila boshlandi 
va furan birikmalari laboratoriyasi tashkil etildi. Hozirgi vaqtda shu korxonada mochevina-formaldegid 
smolalari, poliuretanlar olish uchun turli xil poliefirpoliollar ham ishlab chiqarilayapti. CHirchiq 
"Elektroxim" kombinatida chiqarilayotgan kaprolaktamdan polikaprolaktam (Poliamid-6) olish Farg'ona 
sintetik tolalar zavodida yo„lga qo„yildi. SHu zavodda diatsetatsellyuloza tolalari ham ishlab chiqariladi. 
Navoiazotda epoksid smolalari, poliakrilonitril va uning asosida kimyoviy tola ishlab chiqariladi. 
Farg'onaazotda diatsetatsellyuloza, Namangan kimyo zavodida karboksimetilsellyuloza olish yo„lga 
qo„yilgan. 
O„zbekistonning ko„p korxonalari asosan polimerlarni qayta ishlash bilan shug'ullanadilar. Bunday 
korxonalarning eng kattalari "Sovplastital", Angrendagi "O„zbekrezinotexnika", Jizzax 
plastmassani 
qayta ishlash
, Qarshi plastmassalarni qayta ishlash, Samarqand polimer trubalari va plastmassalardan 
eshik-rom ishlab chiqarish zavodi, Andijondagi plastmassalardan avtomobil detallari ishlab chiqarish va 
lok-bo„yoq korxonlari, Toshkent va Farg'onadagi sintetik teri ishlab chiqarish korxonalari, Ohangaron va 
Sergelidagi plastmassalardan qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalari, Toshkent lok-bo„yoq 
ishlab chiqarish korxonasi kabilar hisoblanadi. Undan tashqari O„zbekistonda biron-bir katta korxona 
yo„qki unda plastmassalarni olish yoki qayta ishlash sexi bo„lmasa. Bu sexlarda shu korxonalarni o„ziga 
kerakli plastmassa mahsulotlari ishlab chiqariladi. 

---

2001 yildan boshlab Sho„rtangaz kimyo majmuasini ishga tushirilib yiliga 125 ming t chiziqli polietilen, 
Farg'ona, Toshkent shaharlarida qurilgan 3 ta sellyuloza ishlab chiqaruvchi korxonalarda esa 2000 yildan 
30 ming tonnadan ortiq sellyuloza ishlab chiqara boshladilar. 
O„zbekistonda kimyo sanoatini rivojlantirishni 2010 yilgacha ko„zda tutilgan rejasida Qoraqalpog'iston 
AR-sida ishlab chiqarish unumdorligi bo„yicha SHo„rtangaz kimyo majmuasidan ham kattaroq polimerlar 
ishlab chiqarish majmuasi qurilishi mo„ljallangan. YAngidan-yangi polimerlar ishlab chiqarish 
korxonalarini ishga tushirilishi Respublikamizda polimerlarni qayta ishlash bo„yicha ham bir necha 
zamonaviy korxonalarni ishga tushirishga olib keldi. Bularga turli rangdagi masterbatch tipidagi 
plastmassalarni ishlab chiqarish, polipropilennning sopolimerlaridan, gaz va suvlar uchun quvurlar ishlab 
chiqarish, polivinilxloriddan quvurlar va turli profillar ishlab chiqarish korxonalarini misol qilib keltirish 
mumkin. 
Aytilganlardan shu narsa ayon bo„lib turibdiki, o„zida polimer saqlovchi moddalar va polimerlarni ishlab 
chiqarish ularni tayyor mahsulotlarga aylantirish O„zbekistonda kundan-kunga rivojlanayapti va bundan 
keyin shu rivojlanish davom etadi. 
Nazorat savollari
1.
Yuqori molekulyar birikmalar qanday birikmalar? 
2.
Polimerlarning olinish va tuzilishi haqida ma‟lumot bering? 
3.
YMB tollar qanday tolalar? 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Z.Saidnosirova “Anorganik kimyo” 
2. Raximov X.O. “Anorganik kimyo” 
3. T.M. Mirkomilov “Umumiy kimyo” 
4. G.P. Xomchеnko “Kimyodan masalalar” 
5. 
O.S. 
Sodiqov. 
“Organik 
kimyo”