15-маъруза моддалар алмашинувининг бошқарилиши режа

Асосий метаболитик жараѐнларнинг компартментализацияси 
1-жадвал 
Компартмент 
Метаболитик йўл 
Цитозол 
Митохондрия матрикси 
Иккита компартмент-
цитозоль ва митохондрияли 
матрикслар иштирокида 
Гликолиз 
Пентозофосфатли йўл 
Ёғ кислоталар синтези 
Триацилглицероллар синтези 
Нуклеозидтрифосфатлар синтези 
Пируватнинг оксидланишли. Декарбоксилланиши 
Уч карбон кислоталар цикли 
Ёғ кислоталарнинг β-оксидланиши 
Кетон таначалари синтези 
Оксидланишли фосфорланиш 
Гликонеогенес 
Мочевина синтези 
Гем синтези 
Гормонлар 
Гормонлар ҳам фермент ва витаминлар каби биологик фаол 
бирикмалар қаторига кириб, организмда модда алмашинувини ва физиологик 
вазифани бошқариб туради. 
Гормонлар (юнонча, hormao–“тебратаман, қўзғатаман” дегани) 
гумарал, яъни организмнинг суюқликлари орқали бўладиган ўзаро келишиш 
муносабатлари, айнан шу моддалар фаолиятига боғлиқ. Гормонлар ички 

---

(эндокрин) секреция безлари орқали ишланиб, тўғри қонга узатилади. Уларда 
махсус чиқариш йўллари бўлмайди. Эндокрин ѐки ички секреция безларига 
қалқонсимон без, қалқон олди безлари, буйрак усти безлари, ошқозон ости 
безининг алоҳида қисми, жинсий безлар: уруғдон, тухумдонлар, гипофиз ѐки 
мия ўсимтаси, буқоқ бези киради. Улар энзимлар фаолиятини, 
мембраларининг ўтказувчанлигини бошқаришда бевосита иштирок этиб, 
организм метоболизмда асосий ўрин эгаллайди.
Маълум сабабга асосан бирор без кўп гормон синтезласа гормонлар 
гипервазифаси, агар кам қонга ишлаб берса гиповазифаси деб ҳисобланади, 
бу эса оғир касалликларга олиб боради. Кимѐвий табиати бўйича улар турли 
хил бўлсалар ҳам, биологик жиҳатдан умумий хоссаларга эгадир: 

Масофа орқали таъсири, яъни гормонларнинг ҳужайра, тўқима, 
аъзоларга самарали таъсири маълум масофа орқали амалга оширади. 

Гормонларнинг таъсири қатъий биологик специфик асосда амалга 
ошади. Бирор гормонларни бошқаси билан алмаштириб бўлмайди. 

Гормонларнинг фаоллиги жуда юқори бўлиб, 1кг массага 0,00001мг 
миқдорда гормон бўлса ҳам унинг таъсири сезиларли бўлади. Демак, 
уларнинг оз миқдордагиси ҳам организмларга таъсир қилади. Гормонлар 
фақат ҳайвонлардагина бўлмай, ўсимликларда ҳам бўлади. Уларни 
фитогормонлар деб, улардан: абсциз кислота, цитокинин, этилен ва 
гибберелин гуруҳлари мавжуд. Барча гормонлар генларнинг медиатори 
бўлиб, уларнинг таъсир доираси плетотроп тизимига асосланган. Яъни, бири 
иккинчисининг синтезига сабабчи бўлиб, уларнинг физиологик ва 
биокимѐвий фаолияти иерархия тамойили асосида амалга ошади. Шундай 
қилиб, улар организмларни ҳар қандай вазиятда ҳам гомесостаз ҳолатда 
бўлишида асосий омил ҳисобланади. Ҳозирги кунда ҳайвонлардан 60 дан 
ортиқ гормон хиллари аниқланган бўлиб, улар кимѐвий табиати бўйича 
маьлум гуруҳларга бўлинади.