15-маъруза моддалар алмашинувининг бошқарилиши режа

АТФ
цАМФ + пирофосфат
Аденилатциклаза

---

Аминокислота характеридаги гормонлар 
Буйрак усти безининг мағиз қисми гормонлари 
Бу гуруҳ гормонларига буйрак усти безининг мағиз бўлаги 
гормонлари – адреналин, норадреналин, қалқонсимон без гормонлари – 
тироксин ва трийодтиранинлар киради. 
Буйрак усти безидан гормонал фаолликка эга бўлган иккита 
(катехоламинлар)-адреналин ва норадреналин ажратиб олинган: 
Адреналин ва норадреналин буйрак усти безининг мағиз қисмида 
ҳосил бўлиб, хромоффин пуфакчаларида тўпланади. Норадриналин симпатик 
нерв толаларининг учларида ажралиб, постсинаптик ҳужайраларга таъсир 
қилувчи нейромедиаторлардир. Адреналин ва унинг ҳосилалари углеводлар 
алмашинувининг бошқарилишида муҳим аҳамиятга эга. Унинг таъсирида 
мускулларда гликоген парчаланиб, қонда глюкоза, мушакларда сут 
кислотасининг миқдори ортади. 
Адреналин ва норадреналин қон томирларни қисқартириб, қон 
босимини кўтариш, юрак уришини тезлатиш хусусиятига эга. Улар 
таъсирида организм қўзғалган ҳолатга келади. Бу гормонлар тўқималарда 
нафас олишни, газ алмашинувини, Кребс ҳалқасида иштирок этадиган 
метаболитлар алмашинувини тезлаштириб, макроэргли бирикмалар 
ресинтезини амалга оширишда иштирок этади. 
Қалқонсимон без гормонлари 
Қалқонсимон без тироксин ва трийодтиронин гормонларини ишлаб 
чиқаради. Улар кимѐвий табиатига кўра тирозиннинг ҳосиласи ҳисобланади. 
Тироксин Трийодтиронин 
OH
OH
C OH
CH
2
N CH
3
H
H
OH
OH
C OH
CH
2
NH
2
H
Норадреналин Адреналин
O
CH
2
CH
COOH
NH
2
I
I
I
I
OH
O
CH
2
I
I
I
OH
CH
NH
2
COOH

---

Трийодтиронин тироксиндан 5 марта юқори биологик фаолликка эга. 
Лекин қонда унинг миқдори тироксиндан анча кам. Қондаги гормонларнинг 
¾ қисмини тироксин ташкил қилади. Тироксиннинг қондаги миқдорини 
сақлаб туришда жигар муҳим рол ўйнайди. Унинг қалқонсимон безда ишлаб 
чиқарилиши, нормада гиопофиз гормонини трийодтиронин билан тескари 
боғланиши орқали бошқарилиб туради. 
Тироксин синтезида йоднинг қондаги концентрацияси ҳам алоҳида 
аҳамиятга эга. Сувда, озиқ-овқатда йод кам бўлса, қалқонсимон безнинг 
ҳажми катталашиб, буқоқ (эндемик буқоқ, жойга хос буқоқ) касаллиги 
келиб чиқади. Лекин организмга қўшимча йод бериб, бу касалликни олдини 
олиш осон ва даволаш мумкин. Мазкур гормонларнинг етишмаслигидан 
микседема касаллиги келиб чиқади. Бу касаллик билан касалланган одамнинг 
териси остида сув тўпланади,семириб кетади. Бу вақтда сув, тузлар ва
липидлар алмашинуви бузилади. Болаларда тироксин етишмаса, организм
ўсишдан тўхтайди. Боланинг бўйи паст, тана тузилиши нотўғри бўлиб, 
жинсий ва ақлий жиҳатдан ривожланиш орқада қолади. Бу касаллик 
критинизим дейилади.
Қалқонсимон безнинг фаолияти кучайиб, қонга тироксин ишлаб 
чиқариш ортса, моддаларнинг оксидланиши кучаяди. АТФ зарур миқдорда 
синтезланмайди.Ҳосил бўлган энергия, эркин энергияга айланади. Бундай 
ҳол давом этаверса организм озиб, юрак уриш кучаяди, тана ҳарорати 
одатдагидан юқори бўлади.Одамнинг кўзи чақчайиб, гўѐ косасидан чиқиб 
тургандек бўлади. 
Тиреоид гормонларининг рецепторлари ҳужайра ядросида бўлиб, 
гормон-рецептор комлекси ДНК билан боғланиб, айрим генларнинг 
фаолиятига таъсир қилади. Жумладан, бу гормонлар транскрипция 
жараѐнининг индукциясини фаоллаштириб, ўз навбатида оқсил синтезига 
ҳам таъсир қилади. Бундай гормонлар таъсирида Na+/K+-АТФ-аза 
насосининг фаолияти ҳам жадаллашади.