16.Mintaqaviy va butundunyoviy moliyaviy tashkilotlar Xalqaro moliya tashkilotlari vujudga kelishining birinchi bosqichi birinchi va ikkinchi jahon urushlari orasidagi davrga to‘g‘ri keladi. Xalqaro moliya tashkilotlari vujudga kelishining ikkinchi bosqichi hamda ular faoliyatining kuchayish jarayoni ikkinchi jahon urushidan so‘ng mustamlakachilik tizimining parchalanishi va 1970 yillardagi iqtisodiy o‘zgarishlar bilan bog‘liqdir. Shu bilan birgalikda 1980-yillarning boshlarida xalqaro moliya tashkilotlari faoliyatida uchinchi bosqichning boshlanganligini qayd etishimiz mumkin. Chunki bu davrda jahon iqtisodiyotida globallashuvning kuchayishi hamda integratsion jarayonlarning jadallashuvi kabilarni ko‘rsatish mumkin. Dunyodagi bir qator davlatlarning hukumat organlari zamonaviy xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi muammolarni birgalikda hal etishga ehtiyoj sezdilar va buning natijasida xalqaro tashkilotlarga bo‘lgan talab yanada ortib bordi. Xalqaro moliya tashkilotlariga Xalqaro Valyuta fondi, Jahon banki, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Xalqaro hisob-kitoblar banki, Osiyo, Amerika, Afrika mintaqaviy rivojlanish banklari va boshqalar kiradi. Xalqaro moliya tashkilotlarining faoliyati jahon xo‘jaligining barqarorligiga erishishga hamda valyuta-moliya sohasidagi munosabatlarning uzluksizligini ta’minlashga yordam beradi.
Xalqaro moliya tashkilotlarining vujudga kelishiga va faoliyatining rivojlanishiga quyidagi omillar ta’sir ko‘rsatgan:
-xo‘jalik hayoti baynalmilallashuvining kuchayishi, shuningdek, milliy chegaralardan tashqariga chiquvchi transmilliy korporatsiyalar va transmilliy banklarning tashkil topishi;
-jahon xo‘jaligida moliyaviy munosabatlarni xalqaro tartibga solishga bo‘lgan ehtiyojning kuchayishi;
-jahon valyuta tizimi, xalqaro valyuta-kredit, qimmatbaho qog‘ozlar va oltin bozorlaridagi yuzaga keladigan muammolarni hamkorlikda hal qilish zaruriyatining ortib borishi.
17.Mоliya bоzоrining iqtisоdiyotdagi ahamiyati,o’rni va rоllari. Moliya bozorining bozor munosabatlari tizimidagi ahamiyati uni tomonidan quyidagi qulay sharoitlarni ta’minlanishi bilan bog’liq asosiy vazifalari asosida bеlgilanadi:
inflyatsiya sur’atlari (tеmplari) va valyuta kurslari o’zgarishiga opеrativ ta’sir ko’rsatilishi;
davlatning krеdit - pul va budjеt - soliq siyosatini ob’еktiv va mutanosiblikda olib borilishi;
mulkka egalik xuquqini ishlab chiqarish vositalariga qayta taqsimlanishi;
jahon globallashuvi jarayonlariga milliy iqtisodiyotni intеgrallashuvi.
Moliya bozorining iqtisodiyotdagi funktsiyasi asosida uning o’rni va rolini makroiqtisodiy pozitsiyadan ko’rish muhim ahmiyatga ega.
Bu tеngliklar mamlakatda daromadlar va harajatlar o’rtasidagi ichki makroiqtisodiy disbalansni tashqi disbalans bilan bog’liqligini bildiradi. Ikkala disbalans ham jamg’armalar va invеstitsiyalar o’rtasidagi disbalansga olib kеladi, dеmak, ular iqtisodiy o’sishning asosiy omillaridan hisoblanadi. Bunda esa moliya bozorining qisqa va uzoq muddatli iqtisodiy o’sishni ta’minlashdagi roli bеqiyosdir. Chunki aynan moliya bozori yordamida jamg’armalar shakllanadi va ular samarali invеstitsiyalarga aylanadi.
Qisqa davr ichida iqtisodiy o’sish moliya bozori orqali mavjud moliyaviy rеsurslardan samarali foydalanish hisobiga erishiladi. Ammo uzoq muddatli davrda iqtisodiy o’sish ishlab chiqarish qimmatlarini invеstitsiyalar hajmini kеngaytirish yo’li bilan modеrnizatsiyalashuvi va oshirilishini talab etadi. Makroiqtisodiy barqarorlik sharoitida invеstitsiyalarga bo’lgan talab esa moliya institutlari yordamida ichki va tashqi jamg’armalar hisobiga qoplanadi.
Bundan ayon bo’ladiki, moliya bozori moliyaviy rеsurslarni (jamg’armalarni) iqtisodiyotda samarali (effеktiv) taqsimlash va qayta taqsimlash funktsiyasini amalga oshiradi va iqtisodiyot holati “baromеtri” rolini bajaradi.
Moliya bozorining bozor munosabatlari tizimidagi ahamiyati uni tomonidan quyidagi qulay sharoitlarni ta’minlanishi bilan bog‘liq asosiy vazifalari asosida belgilanadi:
-iqtisodiyotning real sektoriga investitsion moliya resurslarni samarali jalb qilinishi;
-kapitalni samarasiz tarmoqdan samaralisiga qayta taqsimlanishi;
-davlat byudjetiga hizmat ko‘rsatishi, uning kamomatini (defitsitini) qoplash uchun pul mablag‘larini samarali jalb qilinishi;
-iqtisodiyotning holatini aniq bozor indikatorlari yordamida baholanishi;
-inflyatsiya sur’atlari (templari) va valyuta kurslari o‘zgarishiga operativ ta’sir ko‘rsatilishi;
-davlatning kredit-pul va budjet-soliq siyosatini ob’ektiv va mutanosiblikda olib borilishi;
-mulkka egalik xuquqini ishlab chiqarish vositalariga qayta taqsimlanishi;
-jahon globallashuvi jarayonlariga milliy iqtisodiyotni integrallashuvi.