15- ma’ruza Mavzu: Oyna maxsulotlari ishlab chiqarish. Ma’ruza rejasi

SHisha buyumlar 
Oyna taxta shisha buyumlari ichida eng asosiysidir. Derazabop oyna
asosan uch xil bo„ladi: jiloli, jilosiz, silliqlangan.
SHisha suv va havoni 
o„tkazmaydi, elektr tokini esa juda yomon o„tkazadi. Agar shisha mut-tasil 
o„yuvchi ishqor ta‟sirida bo„lsa, undagi ikki oksidli qum-tuproqning bir qismi 
erib, yaltiroqligi yo„qoladi va biroz xiralashib qoladi. Qurilish shishasining
fizik-mexanik xossalari quyidagicha: siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 700–
1000 MPa, ya‟ni egilishda-gi 30–60 MPa dan 15–20 marta ko„p, Moos shkalasi 
bo„yicha qattiqligi 5–7 ga teng, zichligi 2450–2550 kg/sm
3
. SHishaning 
issiqlikdan kengayish koeffitsienti 5,5-10-7 dan 250-10-7 ga-cha, issiqlik 
o„tkazuvchanlik koeffitsienti esa 0,35 dan 0,83Vt/m grad. gacha. Issiqlik
o„tkazuvchanlik koeffitsientining kichikligi, kengayish koeffitsientining
kattaligi shishaning o„zgaruvchan issiqdik ta‟siriga chidamsizligini ko„rsatadi,
ya‟ni agar shisha qizdirilib, keyin tez sovitilsa, unda katta zo„riqish hosil bo„ladi 
va buyum sinadi.
SHisha kimyoviy jihatdan chidamlidir. U plavik (ftor vodorod)
kislotadan boshqa hamma kislota va nordon eritmalar ta‟sirida o„z xossalarini
o„zgartirmaydi. Keltirilgan ko„rsatkichlar qurilishda ishlatiladigan oddiy shisha
buyumlari uchun ahamiyatli. Qurilishda bulardan tashqari maxsus shishalar ham 
ishlatiladi. Ular deyarli hamma sharo-itlarga chidamli. Masalan, xira, issiqqa 
chidamli, sinmaydigan, ultrabinafsha nurlarni o„tkazadigan shisha buyumlar. 
Qurilish shishasiga deraza ko„zlariga solinadigan oyna taxta, shisha bloklar 
kabi dona-li shisha buyumlar kiradi. Me‟morchilik-bezatish shishasiga qoplama 
taxtachalar, turli ran-gdagi bezatish oynalari, rangli shisha blok va boshqalar 
kiradi. Qurilishda ishlatiladigan shisha buyumlar juda ko„p xillarga bo„linadi. 
Masalan, derazabop oyna taxta, po„lat sim to„r 
bilan armaturalangan oyna taxta va ko„zgu oynasi, dekorativ, o„ta mustahkam
oynalar, tom yopishda hamda devorga qoplashda ishlatiladigan shisha taxtalar, 

---

ichi kavak shisha bloklar va naylar.Oyna taxta eritmani uzluksiz tortish va
chig„irlash usullari bilan olinadi. Ishlab chiqarishda asosan uzluksiz so„rish usuli
qo„llanadi. Qalinligi 2–6 mm. gacha bo„lgan deraza taxta oynalarning sirti
zavodda maxsus tekislovchi uskunalarda pardozlanadi. Nur o„tkazuvchanligi 
84–89 %. Bu xil oyna taxtalar bino hamda vagon deraza ko„zlarini solishda, 
do„kon ko„rgazmalari va shu kabilarni yasashda ishlatiladi. Texnik maqsadlar 
uchun qalinligi
20 mm. dan ortiq taxta oynalar ham ishlatiladi. Derazabop oyna taxta eni 250
dan 1600 mm. gacha, uzunligi 250 dan 2200 mm. gacha o„lchamlarda ishlab
chiqariladi. Oyna taxtalar asosan yuqori haroratdagi shisha eritmasi yuzasiga 
tik o„rnatilgan qayiqni eslatuvchi mashinalarda uzluksiz so„rish usuli bilan ishla-
nadi (2-rasm). 
Rangli va rangsiz simli oyna taxtalar sanoat korxonalari, zavod va
zarb bilan ish yurituvchi sex derazalari uchun ishlatiladi. SHuningdek, bino va 
inshootlarning ichki xona-larida to„siq sifatida ham foydalaniladi. Bunday oyna 
taxtalarning ikki yoki bir tomoni tekis yoki bezakli shtamplangan bo„ladi. Issiq
nurlarni qaytaruvchi oyna taxta yuzasiga qalinligi 0,3–1 mkm. ga teng bo„lgan 
yupqa pardalar qoplanadi. Bunday oynali romlar bilan to„silgan bino xonalariga 
tushadi-gan quyosh nuri 30–70 % qaytariladi. Bu esa quruq-issiq muhit uchun 
katta ahamiyatga ega. Nur qaytaruvchi oynalarning tashqi yuzasi har xil 
ranglarda bo„lishi mumkin. Oyna taxta-lar sirtiga qoplanadigan temir yoki
oksidlarning rangi sariq, tilla va havo ranglarda bo„lishi mumkin.
Radioaktiv 
nurlarga chidamli oyna ishlab chiqarishda maxsus shisha tarkibi ishlati-ladi.
SHishabop xom ashyoni tayyorlashda ren‟gen nurlarini yutuvchi qo„rg„oshin
va bor miqdori ko„p bo„lgan optik shisha qo„shiladi. Oynaning radioaktiv nurlarni 
yutishini oshi-rish maqsadida shisha tarkibiga 0,25–1,5 % seriy oksidi
qo„shiladi. Bunday oynaning chi-damliligi va nur yutuvchanligi uning zichligiga 
bog„liq. Masalan, qo„rg„oshin qo„shilgan oyna
taxtaning zichligi 6300 kg/m
3
ga teng. Unda qo„rg„oshin oksidi 80 %ni tashkil 
etadi. Bu oy-naning radioaktiv nur yutuvchanligi po„lat bilan baravardir. Sekin 
yuruvchan neytronlarni yutishi uchun, oyna tarkibiga bor, litiy yoki kadmiy 
oksidlari qo„shiladi. Radioaktiv nur-lar yo„lini to„suvchi oynalar atom elektr 
stansiyalari va izotoplar tayyorlaydigan korxona-lar qurilishida keng ishlatiladi.