14-mavzu. XVI-XVII asr birinchi yarmida Germaniya Reja

14-mavzu. XVI-XVII asr birinchi yarmida Germaniya


Reja:
1. Germaniyaning iqtisodiy tuzumi.
2. Germaniyada reformatsiyaning boshlanishi.
3. Germaniyada dehqonlar urushi va uning tarixiy ahamiyati.
4. 30 yillik urush va uning oqibatlari.


Tayanch so’z va iboralar: ushr, “Boshmoq ittifoqi”, 95 tezis, bulla; pamflet, edikt, protestant, krepostniylik, kurfyurst, 30 yillik urush, Vestfaliya sulhi.


Asosiy adabiyotlar
1. Salimov T. O'rta asrlar tarixi. –Toshkent, 2006.
2. O’rta asrlar tarixi. V.P.Semenov. –T., “O’qituvchi”. 1973.
3. Kurbangaliyeva R.R. O'rta asrlar tarixi. O'quv metodik qo'llanma. T., Uchpedgiz. 1991.
4. История средних веков. Под ред. С.П.Карпова. част ИИ М. МГУ. 2001
5. История средних веков Под ред. З.В.Удалцовой и С.П.Карпова. 1-2 ч. М., Высшая школа. 1991.


1. Germaniyaning ijtimoiy-siyosiy tuzumi. XIV va XV asrlarda nemis sanoati ayniqsa kon sanoati ( kumush qazib chiqarish) va metallurgiya rivojlandi. Tirol, Gars, Saksoniya va Vestfaliya kon sanoatining markazlari edi. Siyosiy jihatdan tarqoq bо‘lsada, XVI asrda mamlakat xо‘jaligi ancha о‘sdi. Jumladan, Germaniya tog‘-kon sanoatida bu davrda 100 ming kishi ishlaganligi fikrimizga dalil bо‘la oladi. Germaniyada konchilik, tо‘qimachilik, kitob bosish sohalarida manifaktura (lot.”qо‘lda yasalgan buyum”) lar vujudga kelib, kapitalistik manifakturalar ishlab chiqarish rivojlandi.
Qurol-yarog‘ ishlab chiqarish boyicha Reyn viloyati va Yuqori Dunay shaharlarida rivojlandi. Tо‘qimachilik sanoatining turli sohalari; movut tо‘qish, zig‘ir tola, shoyi tо‘qish va ip-gazlama sanoati ham shu viloyatlarda rivojlandi.
XVI- XVII asrlarda Yevropada qand iste’mol qilish kо‘paydi. XVI asrdayoq Germaniyada qand pishirish bilan shug‘ullanadigan korxonalar bor edi. G‘arbda Kyoln, Vorms, Aaxen shaharlari, janubda Augsburg, Nyurnberg, Ulm, Reyn bо‘yi hamda yuqori Dunaydagi boshqa shaharlar Yevropa savdosining eng yirik markazlari edi.
Kо‘plab nemis shaharlari qulay joylashuvi va savdo aloqalari bilan mashhur edi. Mashhur nemis gumanisti Yakov Vimpfelning о‘sha paytda Kyoln haqida shunday deb yozgan edi:”Bu shahar о‘zining keng savdosi va behisob boyliklari bilan Reyn shaharlarining shohi sanaladi”. Nyurnberg – metallga ishlov berishning markazi bо‘lib, XVI asrda 20 mingga yaqin aholisi bor edi. Elzas shaharlari ichida Strasburg о‘zining savdo aloqalari bilan, Mayn bо‘yidagi Frankfurt esa Gollandiya, Flandriya, Italiya, Fransiya, Ang­liya, Chexiya, Polshadan savdogarlarni yig‘adigan yarmarkasi bilan mashhur edi. XV asr oxirida Germaniya sharqidagi Leypsig yarmarkasi katta ahamiyat kasb etadi. Kichikroq shaharlar Ulm, Konstans, Revesbur va Augsburglar tо‘qimachilik markazlari hisoblanib, ular о‘z mahsulotlarini nafaqat mahalliy bozor balki Ispaniya va Italiya bozorlariga olib chiqardilar. Dunay bо‘yida joylashgan nemis shaharlari orqali Janubi-sharqiy Yevropa bilan savdo olib borilardi. Sanoatda sex tizimi ustunlik qilardi.
XVI asr oxiri-XVII asr boshlarida Germaniya xalqaro savdo-sotiq ishlarida Italiya, Fransiya, Niderlandiya, Ang­liya, Skandinaviya mamlakatlari, Polsha va Rossiya bilan savdo-sotiq olib bordi. Germaniya umumevropa savdosida bog‘lovchi rolini bajarib, Yevropaning janubini shimol bilan, janubi-g‘arbiy mamlakatlarni shimoli-sharqiy mamlakatlar bilan bog‘lardi.
Germaniyada eng kо‘p sonli sinf dehqonlar edi. Dehqonlar krepostnoylik zulmini boshidan kechirardilar. Feodallar о‘z daromadlarini oshirishga intilib, dehqonlar beradigan tо‘lovlarni har qanday yо‘llar bilan oshirar, dehqonlardan yangi barshchinalar talab qilar, ularning chek yerlarini qirqib, jamoalarga qarashli о‘tloqlar, bо‘sh yerlar, о‘rmon, kо‘llarni о‘z ixtiyorlariga о‘tkazar edilar.
Bunday hollar dehqonlar ahvolinining yomonlashuviga olib keldi va XV asr oxiri va XVI asr boshlarida dehqonlarning g‘alayonlariga sabab bо‘ldi. 1476-yilda Sharqiy Frankoniyada yepiskop Vyursburgskiy mulkida birinchi dehqonlar qо‘zg‘oloni boshlanib, bunga Niklasgauzen qishlog‘idan chiqqan Gans Begaym degan podachi boshchilik qildi. U dehqonlarga hamma obroklar, barshchina­lar, soliqlar va pomeshchiklarga tо‘lanadigan boshqa tо‘lovlar bekor qilinishi kerak, hamma ishlamog‘i va hech kim boshqalardan ortiq narsaga ega bо‘lmasligi kerak, deb tushuntirdi. Gans Begaymga kо‘plab dehqonlar ergashgan. Yepiskop Vyursburgskiy о‘z xizmatchilariga podachini ushlab qamashni buyurgan, shundan keyin dehqonlar о‘rtasidagi harakat tо‘xtab qolgan.
Hokimiyat daydi dehqonlar haqida qonunlar qabul qildi, shahar kо‘chalarida sadaqa sо‘rash ta’qiqlandi, uni buzganlar ayovsiz jazolandi. Germaniyaning Kyoln shahrida uch marta “qonunsiz” sadaqa sо‘rashda qо‘lga tushgan daydi dehqonlar osib о‘ldirishga hukm qilinardi. Bunday shafqatsiz qonunlar va dehqonlar ommasining og‘ir ahvoli natijasida Germaniyada turli xil tashkilotlar tuzila boshlagan. Ana shunday tashkilotlardan biri 1493-yilda Elzasda «Boshmoq ittifoqi» tuzildi. (Boshmoq-dvoryanlar, ritsarlar poyafzali-etikka qarama-qarshi о‘laroq, dehqonlar boshmog‘i (yog‘och poshnali bо‘lardi) nazarda tutilgan edi.
U bostirilgandan keyin bu harakat Reynning о‘ng qirg‘og‘iga-Baden va Shvabiyaga о‘tgan. 1502 yilda «Boshmoq»ning yangi qо‘zg‘oloni tо‘g‘risidagi rejasi tuziladi. Bunga Ioss Frid degan dehqon rahbarlik qilgan. «Boshmoq»ning xurujlari 1513 va 1517 yillardagi fitnalar bо‘ldi. Bu fitnalar ham fosh bо‘lgandan sо‘ng, uning tashkilotchilari Shveysariyaga qochib ketdilar, ba’zilari esa 1525 yilgacha yashab, dehqonlar urushida ishtirok etdilar.
«Boshmoq» tarafdorlari tarqatgan varaqalarda dvoryanlarni dehqonlar ustidan hukmronlik qilishdan mahrum etish, jamoa ixtiyoridagi yerlardan foydalanish uchun dehqonlarga erkinlik berish, sudxо‘rlar oladigan foizlarni bekor qilish, cherkov mulkini isloh qilib, bu yerlarni xalqqa berish haqidagi talablar bor edi.
1503-yilda Vyurtemburgda dehqonlarning «Qashshoq Konrad» degan inqilobiy tashkiloti tuzildi. 1514-yilda «Qashshoq Konrad»ning fitnasi Vyurtemburg gersogiga qarshi ochiqdan-ochiq qо‘zg‘olonga aylanib ketdi. Bu harakatda shaharliklar ham ishtirok etdi. Gersog avvaliga yon berdi, ammo keyinchalik bu yon berishlardan voz kechib, Vyurtemburgning qо‘zg‘olon kо‘targan qishloqlarini tor-mor qildi, bu tashkilotning rahbarlarining bir qismi qо‘lga olindi, bir qismi esa Shveysariyaga qochib ketdi.
Bu tashkilotlar yashirin tarzda faoliyat olib borardi, ya’ni fitna uyushtirardi. XV asrning oxiri — XVI asrning boshlarida Germaniya hali siyosiy jihatdan tarqoq mamlakat edi. Bu vaqtga kelib markazlashgan Angliya va Fransiyaga qarama-qarshi о‘laroq, Germaniya hali ham ayrim feodal knyazliklar va erkin shahar federatsiyasi bor edi. Bularning mahalliy boshqaruvi bor edi.
Imperiyaning eng yirik knyazlari avstriyalik Gabsburglar edi. (Gabsburglar sulolasi 1273-1918 yillarda Germaniyada, Avstriyada, Chexiyada, Vengriyada, Italiyaning ba’zi joylarida, Ispaniyada, Niderlandiyada hukmronlik qilishgan). Ularga XVI asrda Yuqori va Quyi Avstriya, Tirol, Janubi-g‘arbiy Germaniyaninig bir qator hududlari, Shtiriya, Karintiya va Krayna kabi slavyan yerlari qarashli edi. Shu davrdayoq Chexiya va Vengriyaning bir qismi qо‘shib olinib, kо‘p millatli Avstriya monarxiyasiga asos solindi.
Fridrix III (1440-1493) hukmronligidan keyin imperator hokimiyatining ahvoli о‘zgardi. Imperator Maksimilian I (1493— 1519) Gabsburglarning meros yerlarini ancha kengaytirdi. Gabsburglar Avstriya, Shtiriya, Karintiya va Kraynadan tashqari yana Tirolni, Shvabiyadagi yerlarni hamda Maksimilian I Mariya Burgundskayaga uylanganda «sep» tariqasida Niderlandiyaga ham ega bо‘ldi.
Ritsarlik va shaharlardan tuzilgan Shvabiya ittifoqi (1488 yil) Frankoniya va Reyn viloyatlarini ham о‘z ta’siriga oldi; bu ittifoq imperatorning homiyligida edi. Maksimilian butun Germaniya ustidan markaziy hokimiyatni kuchaytirmoqchi bо‘ldi, u Germaniyada ham markaziy muassasalar tuzib, yirik feodallarni ham о‘z hokimiyati ostiga olishga urindi. 1495 yilda reyxstag umumimperiya sudini tuzishni lozim topdi, sud tarkibida knyazlar ham kо‘pchilikni tashkil qilishi kerak edi, ya’ni umumimperiya qо‘shini reforma natijasida knyazlarga tobe bо‘lib qolishi kerak edi. Yangi imperator, Maksimilian I ning nabirasi Karl V (1519—1555) imperiyada о‘z о‘rni bor edi.U ona tomondan Ferdinand va Izabellaning nabirasi sifatida Ispaniyaning ham qiroli edi, u Yevropadagi eng qudratli imperatorlardan biri edi, chunki u Ispaniya, Germaniya, Italiya, Niderlandiya qiroli ham edi, shuning uchun ham u Germaniyada markazlashgan siyosiy hokimiyat о‘rnatishi qiyin edi.
Karl V jahon davlati tuzish rejasi bor edi va Fransiya qiroli Fransisk I ga qarshi kurashish bilan band bо‘lganligi uchun Germaniyaning ichki ishlariga kо‘p e’tibor bermas edi, bu ishi uning obrо‘sini pasaytirdi.Uni Ispaniyada Karl I deb atashar edi.