14-Mavzu: O’zbekiston va shht geosiyosiy istiqbollari Reja

Birinchi guruhga Xitoy, Rossiya va Hindiston kiradi, ularning YaIM (rasmiy ma'lumotlarga ko’ra) mos ravishda $2 trln, 740 mlrd va 735 mlrd.ni tashkil etadi. Bu davlatlarda YalM o’sishining real darajasi mos ravishda 9,2; 6 va 7%.
Ikkinchi guruhga Eron, Pokiston va Qozog’iston kiradi, ularning YalM $128 mlrd, 92 mlrd va 43 mlrd.ni mos ravishda tashkil etadi. Bu davlatlarda YalM o’sishining real darajasi mos ravishda 4,8; 8,4 va 9%.
Qolgan davlatlar - O’zbekiston, Qirg’iziston, Tojikiston va Mo’g’uliston -uchinchi guruh davlatlari bo’lib, ularning YaIM mos ravishda $10 mlrd, 2,1 mlrd va 1,9 mlrd. Bu davlatlarda YalM o’sishining real darajasi mos ravishda 5,4; 2,8 va 5%62.
Bu tashkilotning barcha davlatlari turli xil rivojlanish darajasiga, iqtisodiy bazaga, uslub va yo’nalishlarga ega. Bu holatda siyosat va iqtisodda kelishilgan hamkorlikka erishish uchun kuchli siyosiy iroda, majburiyatlarni bajarish hududiy hamkorlikni amalga oshirish kerak bo’ladi63. Shu bilan bog’liq holda hamkorlikni kengaytirishga qaratilgan uzoq muddatli va qisqa siyosatni aniqlashga muhtojligi vujudga keldi.
ShHT - ochiq xalqaro tashkilot bo’lib, u yevroosiyoning 2/3 qismini egallagan. U o’z faoliyatini hududda tinchlik va barqarorlikni ta'minlashga, shuningdek keng xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga qaratgan. Tashkilot hududiy xavfsizlikka sodiqligini e'lon qilingan va u uchinchi davlatga qarshi qaratilmagan, shuningdek tashkilot ko’p qutbli tinchlik tartibini, "Uyg’unlikdagi tinchlik"ni qurish maqsadida Shanxay ruhi deb nomlanuvchi ruhni shakllantirishda ishtrok etmoqda. Uning faoliyatidagi asosiy yo’nalishlar bular: xavsizlik, iqtisod, madaniy-gumanitar va harbiy-siyosiy sohalaridir. Tashkilotda hamkorlikning turli yo’nalishlariga qaratilgan o’nlab asos bo’luvchi kelishuv-huquqiy hujjatlar qabul qilingan.
ShHT faollik bilan tashqi aloqalarni rivojlantirmoqda, uning xalqaro obro’yi tinimsiz o’smoqda. Xalqaro va hududiy tashkilotlar bilan rasmiy munosabatlar o’rnatilgan. Ko’plab davlatlar ShHT bilan aloqa o’rnatishga harakat qilmoqdalar. Hududdagi ro’y berishi mumkin bo’lgan iqtisodiy inqirozning rivojlanish xavfi va siyosiy qizg’inlik, shuningdek Afg’onistondagi holatning qaysi yo’nalishda rivojlanishining noaniqligini hisobga olgan holda ShHT hududda barqarorlikning ma‘lum bir kafili va hamkorlik instituti sifatida o’zini namoyish etmoqda.
ShHT davlatlarning o’ziga hos hududiy birlashmasi hisoblanadi. Uning asosida Xitoy va Rossiyaning geosiyosiy qiziqishlari, Markaziy Osiyo davlatlarining siyosiy va iqtisodiy qiziqishlari yotadi. Bu borada Rossiya Markaziy Osiyo hududida AQShning geosiyosiy maqsadlarini neytrallashtirish pozitsiyasini saqlab turibdi va bu ishda rus-xitoylaming ShHTdagi juftligi to’laqonli samara bermoqda. ShHTning o’ziga hosliklaridan biri shuki, bu tashkilot NATO singari harbiy tashkilot emas, shuningdek ASEAN kabi ochiq iqtisodiy hududiy guruh emas. Tashkilotni hozircha shakllangan integratsion birlashma deb ata bo’lmaydi: u faqat shu yo’nalishda harakatlanmoqda. Tashkilotning hozirgi kundagi asosiy vazifasi ishtrokchi davlatlar iqtisodida o’zgarishlar o’tkazish va iqtisodiy o’sish uchun siyosiy hsart-sharoit yaratish.