14-mavzu. Iste’mol bozori reja

14.3. O‘zbekistonda iste’mol bozoriningrivojlanish ko‘rsatkichlari

Iste’mol bozori rivojlanishini ifodalovchi ko‘rsatkichlar mamlakat iste’mol bozori kengayayotganligini, undagi sifat va miqdoriy o‘zgarishlarni ifodalaydi. Iste’mol bozori rivojlanishiga tashqi omillar ham ta’sir ko‘rsatadi. Iste’mol tovarlarining eksporti ichki bozorda ba’zan taqchillikni yuzaga keltirsa, iste’mol tovarlari importi taqchillik muammolarini bartaraf etishi ham mumkin. Bu – milliy ishlab chiqaruvchilarning import o‘rnini bosuvchi yoki eksportga yo‘nalgan strategiyalariga bog‘liq ravishda ham o‘zgarib boradi. Iste’mol bozorida narxlarning barqarorligini ta’minlab turishda tashqi savdo siyosati vosita va dastaklari ta’sirchan rol o‘ynaydi.

O‘zbekistonda 2016-yilda o‘tgan yilga nisbatan yalpi ichki mahsulot 7,8 foiz, sanoat ishlab chiqarishi 6,2 foiz, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish hajmi 6,6 foizga o‘sgan bo‘lsa, chakana savdo aylanmasi 14,4 foiz va iste’mol tovarlari ishlab chiqarish hajmi 6,0 foizga oshdi. Bu ko‘rsatkichlar iste’mol bozori iqtisodiyot masshtablari bilan yonma-yon kengayayotganligini bildiradi.
Iste’mol bozori rivojlanishi tovarlarning ulgurji va chakana savdo aylanmasi hajmining oshishi, iste’mol bozorida xizmatlar va tovarlar ulushi o‘zgarishi, savdo shoxobchalari, bozorlar soni ko‘payishi, zamonaviy xizmatlar turlarining ko‘payishi kabi ko‘rsatkichlarda ham o‘z aksini topadi.
Mamlakatimizda chakana savdo aylanmasi hajmi jadal sur’atlarda oshib bormoqda. Oziq-ovqat tovarlari savdo aylanmasidan nooziq-ovqat mahsulotlari savdosi hajmi nisbatan ustunroq o‘smoqda.
Bu ko‘rsatkichlar iste’mol bozorida barqaror o‘sish tendensiyasi mavjudligini bildiradi. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozlari oqibatlarini bartaraf etib, barqaror iqtisodiy o‘sishning mustahkam shart-sharoitlari ta’minlanayotganligi iste’mol bozoridagi mana shu ko‘rsatkichlarda ham o‘z ifodasini topmoqda.
2000 – 2016-yillarda ovqatlanish korxonalari aylanmasi hajmi va chakana savdo aylanmasi hajmi o‘rtasidagi nisbatlar qisman o‘zgardi. Xuddi shuningdek, chakana tarmoq korxonalaridagi yil oxiriga tovar zaxiralarining nisbati kam o‘zgardi. Bu tarmoq ichida nisbiy ko‘rsatkichlar barqaror ekanligini bildiradi.
Ayrim madaniy-maishiy va xo‘jalik tovarlarini sotish hajmi ham iste’mol bozoridagi vaziyat o‘zgarishini tavsiflaydi. Keyingi yillarda iste’mol bozorida televizorlar sotish hajmi, sovutkich va muzlatkichlar, kir yuvish mashinalari, yengil avtomashinalar, velosiped va mopedlar, sintetik yuvish vositalari sotish hajmi sezilarli o‘sdi.