14-mavzu. Innovatsion biznesda narx siyosati

Narx siyosatini shakllantirish

Narx bilan iste’molchilar о‘rtasiqa juda chambarchas aloqadorlik mavjudki, uni iqtisodiy tamoyillar: talab qonuni, talabning narx ravonligi, bozor segmentatsiyasi bilan izohlash mumikin. Talab qonuni iste’molchilar odatda qimmat narxlarga qaraganda arzon narxlarda kо‘proq tovarlar sotib olishini ifodalaydi. Ammo har qanday tovar ham «narx-miqdor» aloqadorligiga tо‘g‘ri kelavermaydi. Ayrim mahsulotlarga talab shundayki, muayyan sharoitlarda yuqoriroq narxlar kо‘proq tovar aylanmasi hajmini ta’minlaydi. Bunday tovarlar bozorning ayrim segmentlariga mо‘ljalalngan - bо‘lar qimmatbaho avtomobillar, kemalar, zeb-ziynat buyumlari, muyna va boshqalar.
Ikki narx segmenti yaqqol kо‘zga tashlanadi: «narx» xaridori va «sifat» xaridori bor. Kо‘pincha xaridorlar sifatga nisbatan ishonch bildirib, ortiqcha pul sarflaydilar. Yuqoriroq narxlar guyo ularga sifatga nisbatan ishonch bildirib, bu ayniqsa noxush oqibatlarga olib kelishi mumkin bо‘lgan mahsulotlar xaridida kо‘p kо‘zatiladi.
Narx ravonligi iste’molchilarning xarid qilinadigan tovarlar miqdori nuqtai nazaridan narx о‘zgarishlariga о‘ta sezuvchanligini belgilaydi.
Amalda talab ravonligini uch kо‘rinishi, ya’ni ravon talab, noravon talab hamda yakka (unitar) talabga bо‘lish mumkin.
Bozor ravon talab vaziyatida narxlardagi о‘zgarishlarga о‘ta sezuvchan bо‘ladi.
Bozor noravon talab vaziyatida narxlardagi о‘zgarishlarga yetarli darajada sezgirlik kо‘rsatmaydi.
Yakka ravonlik vaziyatida sotuvchilar kо‘p bо‘lgan, ularning bir mahsulot urnini ikkinchisining mahsuloti bosa oladigan joylarda kо‘zga tashlanadi. Kо‘pgina qishloq xо‘jaligi mahsulotlariga talab yakka ravonligi aks ettiradi. Shunday qilib, narxlardagi о‘zgarishlar talab va taklifga muvofiq kо‘tarilib- pasayib turadi, mahsulot ishlab chiqaruvchilar xoxishi bilan narx belgilanmaydi.
Azaldan talab darajasi narxlarning eng yuqori chegarasini kо‘rsatadi, ya’ni bu chegaradan yuqorida tovar ayirboshlash umuman mumkin bо‘lmaydi. Ammo iste’molchilar mahsulotni xayolidagi yagona kat’iy narxda izlaydi.
Marketologning vazifasi xam bozor belgilaydigan chegaralar doirasida maqbо‘l narxlarni topish hisoblanadi. Kо‘pgina firmalar bozorlardagi turli narxlarni tadqiq tadbiq tekshirish, urinbosar tovarlar narxi darajasini raqiblar narxni urganish yuli bilan statistik taxlil qilish usuli, grafik ekspert baholovchi usullaridan foydalanib, talab о‘zgarishini о‘lchashni о‘tkazishga intiladi.
Ma’lumki, xarajatlar ishlab chiqarish xajmining kо‘payishi yoki kamayishi bilan bog‘liq xolda о‘zgarish-о‘zgarmasligia qarab doimiy, shartli-doimiy, о‘zgaruvchan turlarga bо‘linadi. Doimiy xarajatlar chiqarilgan mahsulot xajmiga qarab о‘zgarmaydi. Bu xarajatlar tarkibiga qurilma va asbob-uskunalar amortizatsiyasi, mulk solig‘i (daromad solig‘i), qо‘shimcha xarajatlar va boshqa chiqim turlari kiradi.
О‘zgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarish xajmiga bog‘liq xolda о‘zgarib boradi, unga xom-ashyo, materiallar, ish xaqi va boshqalar kiradi. Shartli-doimiy xarajatlar boshqarish bilan bog‘liq ayrim xarajatlar, yordamchi materiallar olishga ketadigan chiqimlar va boshqalar kiradi.
Tо‘liq xarajatlar jami doimiy va о‘zgaruvchan xarajatlar yigindisidan tashkil topadi. Shuningdek, ishlab chiqarishning chegaralangan (marjinal) xarajatlar xam hisoblanadi. Bu xarajatlar ishlab chiqarish xajmi kо‘paygan (kamaygan) hollarda bir mahsulot birligiga tо‘liq xarajatlarning kо‘payishi (kamayishi)ni ifoda etadi. Shunday qilib, firma xarajatlari tarkibi, dinamikasi, miqdori narx uchun minimal darajani tashkil etadi, chunki bu xarajatlarlardan pastroq narx xech qanday foyda bermaydi.

3.