14-mavzu: Estetik tarbiyaning turlari va yunalishlari

farosat kabi tushunchalar aynan estetika ilmiga tegishli bo‘lib, fahm —
haqiqatga, farosat — ezgulikka, did — go‘zallikka munosabat orqali
namoyon bo‘ladi. Har uchchala hodisaning asosida ham qobiliyat yotadi.
Shu ma’noda fahm — aqliy, farosat — axloqiy, did — estetik qobiliyatni
yuzaga chiqaradi. Ayniqsa, estetik did va farosat murakkab tarbiya
jarayonini taqozo etadi. Chunki u ham aqliy, ham axloqiy, ham hissiy
tarbiya uyg'unlashgan umumiylikdan iboratdir.
“Xo‘sh, bu ilmning estetik tarbiyaga nima daxli bor?” — degan savol
tug‘ilishi tabiiydir. Dahli shundaki, aynan didsizlik va farosatsizlik
insonning asl qiyofasini bilishga, uning niyatini anglashga monelik qiladi.
Zero, har qanday chiroyli ko'ringan, istarali bo‘lishga intilgan, muomalali
inson har doim ham go‘zal ishlami qilavermasligini fahm, farosat, did
yordamida ajratib olishimizga to‘g‘ri keladi. Inson ma’naviyatining
yuksalishi uning fazilati bilan bog'liq ekan, bu jarayon albatta, estetik
tarbiyaga ehtiyoj sezadi.
Bir paytlar AQSHda kishilaming ijtimoiy holati bilan jinoyatchilik
o‘rtasidagi bog‘liqlik o'rganilgan. Yevropada esa kishi tug'ilgamda vujudida
jinoyatga moyil xarakter yoki belgilar bo‘ladimi? — degan mavzuda
izlanishlar boigan. Hozirda ham xunuk ko‘rinishli insonlar yomon bo‘ladi,
deb ishonuvchilar uchrab turadi. Farosat ilmining bu nazariyasiga ishonish
1920-yillarda Germaniyada haddan tashqari kuchayib ketadi. Misol uchun
1929-yil Dusseldorf shahrida amalga oshirilgan jinoyatlar aholini
dahshatga soladi. Polisiya gumon qilgan kishini e’lon qilganida, hech
kim ajablanmaydi ham: 21 yoshli aqli zaif Xans Shtausberg. Lekin xuddi
shunday bir jinoyat yana qaytarilgandan keyin “Dusseldorfning haqiqiy
qonxo‘ri” qo'lga olinadi. U ochiq yuzli, juda beozor ko‘ringan, hech