14-mavzu: Boshlang’ich sinflarda 10,100,1000 ichida nomanfiy butun sonlarni nomerlashga o’rgatish metodikasi

O`qituvchi: Sanoqda 9 sonidan keyin keladigan sonni kanday xosil kilish mumkin?
O`quvchi: 9 ga 1 ni kushish kerak.
O`qituvchi: 9 ta chupga 1 ta chupni kushib kuying, chuplar nechta buldi?
O`quvchi: 10 chup yo bitta untalik.
O`qituvchi: Sanoqda 10 sonidan keyin keladigan sonni kanday xosil kilish mumkin?
O`quvchi: 10 ga birni kushish kerak.
O`qituvchi: Bitta untalikni bogla, yana bitta chup kuying. Chuplar xammasi bulib nechta buldi?
O`quvchi: 11 ta chup.
O`qituvchi: Sizda xammasi bulib nechta untalik va nechta aloxida chup buldi?
O`quvchi: 1 ta untalik va yana butta chup.
O`qituvchi: Demak, 11 sonida nechta untalik va bir bor ekan?
O`quvchi: 11 sonida 1 ta o`nlik va bitta bir bor.

9+1=10	10+1=11	11=1 un 1 bir
10=1 o`nlik	1 un +1=11	1 un 1 bir=11

Navbatdagi sonlar ustida ishlash xam shunga uxshash olib boriladi, ya’ni ikkinchi o`nlikdagi boshka sonlarning xosil bulishi va shu bilan birga sanoqda ularning kelish tartibi karaladi. Kursatmali kullanma sifatida chuplardan tashkari xar birida 10 tadan doirachalar bulgan poloskalardan foydalaniladi. Shu kursatma kullanmalarga tayanilgan xolda va ularga tayanmagan xolda sonlarning o`nli tarkibi xakida olingan bilimni mustaxkamlashga oid mashklar kiritiladi:

1. 
   15 ta chup sanab kuying. Bu nechta untalik va nechta aloxida chup bulishini aniklang?
   
2. 
   1 ta untalik chup va 4 at chupni ajrating. Xammasi bulib nechta chup olindi?
   
3. 
   18 sonida nechta o`nlik va birlik bor?
   
4. 
   Kanday son 1 ta o`nlik va 9 birlikdan iborat?
   
5. 
   12 ta chup kuying, uning yoniga bittalab (20-25) chup kuyib boring va nechta chup bulishini ayting?
   
6. 
   17 ta chup kuying, ulardan bitta-bitta aerata boring. (7-8 gacha) va nechta chup kolganini ayting?
   
7. 
   20 dan boshlab 10 xosil bulguncha bittlab ayirib sanang.
   

Yozma nomerlash
10 dan katta sonlarni yozma nomerlash sanoqda birliklarni o`nli gruppalashga va rakamlarning urin kiymatlari prinsipini kullashga asoslangan: ungdan chapga karab sanalganda birliklar birinchi uringa, o`nliklar ikkinchi uringa yoziladi. Ikki xonali sonlarni yozishning urinli prinsipini ochib berish uchun abakdan foydalaniladi, u bir katori chuplar uchun, ikkinchi katori kirkma rakamlar uchun ajratilgan ikki kator chuntaklari bulgan jadvaldir.
O`qituvchi yukoridagi chuntaklarga 5, 6, 8, 11, 10, 15 bulganda kanday solishini kursatadi, sungra o`quvchilarga 17 ta chupni chuntaklarga kuyib chikishini aytadi.