14-маъруза. Мавзу: Катта пролётли зал хоналар томларининг юк кўтарувчи конструкциялари

14.5-расм. Йиғма темирбетон букма конструкцияли том: а - томнинг умумий кўриниши; 1-букма конструкция; 2-жаспак балка; 3-девор панел-лари; б- букма конструкциянинг кесимлари.

Узун ўлчамли, икки учи билан таяниб турувчи призматик букма конструкция бўйлама йўналишда балкага ўхшаб, кўндаланг йўналишда эса рамага ўхшаб ишлайди. Бунда ҳосил бўладитан горизонтал реакция - ҳовонни ёнма-ён жойлашган букма конструкцияларнинг ён ёқлари қабул қилади. Шунинг учун четда жойлашган букма конструкцияларда борт элементи қилинади. Бундан ташқари букма конструкцияларнинг ҳар икки таянч қисмида ва пролёт қисмида ҳам бикрлик диафрагмалари қилинади.
Букма конструкциялар тўғри чизиқли қилиб бажарилганда пролёт 30-50 м атрофида қабул қилинади. Улардан рамасимон конструкциялар ҳам ясалиши мумкин. Чодирсимон конструкциялар ҳам букма конструкцияларнинг нопризматик тури ҳисобланади (14.6-расм). Уларни учбурчак, трапеция ва тўртбурчак кўринишидаги ясси плиталарни монолит қилиб бириктириш йўли билан ҳосил қилиш мумкин.
Монолит бетондан қилинган букма конструкциялар плиталарининг қалин-лиги 5 см дан кам, заводда тайёрланадиган йиғма плиталарнинг қалинлиги эса 3см дан кам бўлмаслиги керак.
Трапеция кесимли букма конструкцияларнинг горизонтал ёқларининг қа-линлиги қия жойлашган ёқларнинг қалинлигига нисбатан 1,5-2 марта қалинроқ қилинади.

14.6-расм. Чодирсимон конструкциялар: а - учбурчак ва тўртбурчак плита-лардан ташкил топган конструкция; б – тўртбурчак ва трапеция плиталардан ташкил топган конструкция.

Букма конструкцияларга аркасимон шакл берилса, улар ёрдамида 60 м ва ундан катта пролётларни ёпиш мумкин бўлади. Уларни нафақат темирбетон ёки армоцементдан, металл стерженлар ва листлардан ҳам қилиш мумкин.

14.7-расмда катта пролётли букма конструкцияларга мисоллар келтирил-ган. (14.7, а) расмдаги букма свод асосан тўғри тўртбурчак шаклдаги қовурғали темирбетон плиталардан йиғилади. Фақат своднинг таянч қисмида плита трапеция кўринишига эга бўлади. Своднинг таянч қисмининг бикрлигига учбурчак рама ёрдамида эришилади. Бўйлама йўналишда тортқичлар қўлланилади. Уларни таянчнинг устки ва остки қисмларида қўйиш ке-рак. Букма конструкцияларни металлдан бажариш намунаси (14.8-расм) да кўрсатилган.

314.7-расм. Букма конструкциялар: а - ясси элементлардан йиғилган сводсимон букма конструкция; б - букма конструкцияда қўлланилган плиталар; в – Москва-даги "Дружба" универсал спорт залининг фасади; г- шу бинонинг устидан кўриниши; д - таянч букма конструкциялар; 1 - своднинг таянч плитаси; 2 - своднинг оддий пли-талари; 3 - таянч кон-тури; 4 - тортқичлар; 5 - бириктирувчи элемент-лар; 6 - ромбсимон таянч букма конструкция; 7 - йиғма элемент қовурғаси.