14-Ma’ruza Mavzu: Dorivor moddalarning kerakli a’zoga yo‘naltirilgan ravishda etkazish tizimlari. Mikrokapsulalar

Fizik-kimeviy usullar
ikkita bir-birida erimaydigan yoki aralashmaydigan fazalar bilan 
ajralib turadi. 
Koatservatsiya, ya‟ni hamma tomchilarning yig„indisi bir joyda bo„lishiga aytiladi. SHu 
holat orqali mikrokapsulaning barpo etishi fizik-kimeviy usulga kiradi. 
Oddiy va murakkab koatservatsiya holati uchraydi. 
Oddiy koatservatsiya usulini ko„rib chiqamiz. Mikrokapsulaga aylantiruvchi dori moddani 
/yog„, vitaminlarning yog„li eritmalari, gormonlar va boshqa/ jelatin eritmasida 50 
0
S haroratida 
emulgirlanadi. Moyni suvdagi emulsiyasi hosil bo„ladi./2-5 mkm kattalikda/ keyin qobiq hosil 
qiluvchi eritmaga aralashtirib turgan holda 20% suvli natriy sulfat solinadi va uning suvini
tortib olish xususiyatiga ko„ra jelatin koatservatsiyaga uchraydi. 
Geterogen suyuq sistema xosil bo„ladi. /b/u ikki fazadan iborat. Xarorat pasaygan sari 
koatservat: jelatinning mikrotomchilari yog„li dori moddaning atrofiga marjon kabi yig„iladi. /v/ 
keyin ular qo„shilib ketib, yupqa qobiq singari qoplab oladi. Oldin jelatin qobig„i suyuq bo„ladi,
lekin sovutiladi va mikrokapsula qotib tayer bo„ladi. /g/ Na
2
SO
4
sovuq eritmasiga /18-20 
0
S/ 
solinadi. Filtrlanadi va mikrokapsulalar yuviladi. Natriy sulfatdan tamoman yuvilgandan so„ng, 
mikrokapsula qobig„i 78-80% suv saqlashi mumkin va shuning uchun ularni quritish lozim 
/issiq quritgich, adsorbentlar yordamida, spirt orqali yoki havoda/.
Oddiy koatservatsiya usulida mikrokapsulalarni olish jarayoni 12- rasmda keltirilgan. 
 
 
Rasm 1.
 Mikrokapsulalarni oddiy koatservatsiya usulida olish sxemasi
a- polimer eritmadagi ( 2) dorivor moddaning ( 1) dispersiyasi; b- koatservatsiya- eritmada, 
polimerning yuqori va past konsentratsiyali fazalarini hosil bo„lishi; v - moy tomchilari 
yuzasidagi koatservatning mikrotomchilarini yig„ilishi ( “ marjon”); g – koatservat 
mikrotomchilarini birlashishi va mikrokapsulalarni hosil bo„lishi 
Murakkab koatservatsiya usulida ikki polimerning salbiy va ijobiy zaryadlari o„zaro 
qo„shiladi va rNi o„zgartiradi. Ular 1,II va III komponentli bo„lishi mumkin. 1-
komponentligida ikkala polimer ham bir guruhli birikmadan bo„lib /salbiy va ijobiy zaryadlari 
teng miqdorda/ zarrachalar amfoter/ uchraydi va salbiy amfionlar ijobiy amfionlarga intiladi. II-

---

komponentli koatservatlarda ikkala polimer har xil birikmalar va qarama-qarshi makrokation va 
makroanionlari bor. Ularning o„zaro ta‟siri natijasida koatservatlar hosil bo„ladi. III- 
komponentli koatservatlarda amfionlar /makrokation, makroanion/ va tuzli eritmalarning 
mikroionlari /kation va anion/ ishtirok etadi.
Misol tariqasida II komponentli jelatin va gummiarabik koatservati mikrokapsula dori 
moddalar bilan murakkab koatservatsiya usulini keltiramiz. 10% jelatin eritmasi /rN 8,0/ va 
11% gummiarabik eritmasi olinadi. 11% gummiarabik eritmasida yog„li dori moddalar 
emulgirlanadi. Aralashgich yordamida 50
0
haroratda ikki suyuqlik aralashtiriladi va rNi 6,5 
gacha sirka kislota eritmasi solinadi. SHunda ikkala polimerning zaryadlari qarama-qarshiga
aylanadi. Suv va sirka kislotasi qo„shilib rNi 4,5 gacha pasayadi. SHundan keyin jelatin 
makrokation gummiarabik makroanioniga ta‟sir etib, koatservat tomchilari yog„li dori moddani 
o„rab qobiq hosil qiladi. 
37% formaldegid eritmasi bilan suv tortib olinadi. Qotib qobiq hosil bo„lgach, 10
0
Sgacha 
harorat pasaytiriladi va rN 9,0 gacha ko„tariladi. SHunda qobiq mustahkam bo„ladi.
Mikrokapsula quritilib, elanadi.