14. Ma`ruza. Kimyoviy birikmalarning tuzilishi va xossalarining ularning zaharliligi bilan bog‘liqligi. Reja

C(t)=C₀Lne^-kt

bunda: C(t) – berilgan vaqtdagi konsentratsiyasi; C₀ – moddaning boshlang‘ich konsentratsiyasi; k – modda parchalanish reaksiyasi tezligi konstantasi; t – vaqt.

Biosfera biologik tozalash funksiyasini bajaradi – tuproqda, suvda moddalarning parchalanishi, moddalarning o‘simliklar tomonidan buzilishi. Modda parchalanish xususiyatiga va tezligiga havo harorati, quyosh radiatsiyasi, yog‘ingarchik miqdori ta’sir qiladi.

3. 
   Moddalarning atrof – muhitda harakatchanligi (migratsiya). Moddalarning biosferadagi ko‘chishi asosan havo va suv orqali amalga oshadi. Migratsiyada modda kimyoviy bog‘lanishlarga kirishib yana ham zaharli birikmalar hosil qilishi mumkin, ba’zida esa aksincha, moddalarning detoksikatsiyasi sodir bo‘ladi. Moddalar migratsiyasining asosiy xarakteristikasi ularning uchuvchanligi, eruvchanligi va adsorbsion xususiyatidir.
   
4. 
   Kumulyatsiyaga moyilligi. Moddalar migratsiyasida 2 jarayon bo‘lishi mumkin: moddalarning parchalanshi va ularning atrof – muhit obektlarida yig‘ilishi. Kumulyatsiya ko‘p moddalar uchun mos bo‘lib, ularning oziqa zanjiridagi konsentratsiyalarini oshishiga olib keladi.
   
5. 
   Atrof muhit ifloslanishining zaharliligi (1/DL₅₀, 1/L₅₀)
   

− Atrof muxitning evolyusion jaraѐnining million yillik davrida, planetamizda paydo bo‘lgan moddalar, tabiiy (biotik) ksenobiotik profillar (omillar) deyiladi.

− Ular yerning xpr xil regionlarida turlicha bo‘ladi. Bu regionlarda joylashgan Biogeotsenozlar (biotop) u ѐki, bu darajada shu joyning ksenobiotiklar profilga adaptivlangan bo‘ladi.

− Tabiiy kataklizmlar, tabiat ishi muxitiga antropogen ta’sir, tabiiy ksenobiotiklar profilini ko‘plab mintaqalarda o‘zgartirib yuboradi (regional sotsino ekotizimlarda)

− ekopollyutantlar – atrof muhitga to‘planib turadigan ortiqcha xajmdagi kimѐviy moddalar bo‘lib, ular tabbiy ksenobiotiklar profilini o‘zgartirib yuboradi. Ksenobiotik profilni o‘zgarishi bir ѐki bir necha xil ekopollyutantlarning haddan ortiq ko‘payib ketishi bilan bog‘liq bo‘ladi. Shuni aytish kerakki, ushbu moddalar doim tirik tabiatga xam salbiy oqibatlarga olib kelmaydi. Faqat limitlashtiruvchi chegaradan chiqadigan omillargina, toksik jaraѐn chiqarishi mumkin va ular toksikant bo‘lishi mumkin.