|
14 – MA’RUZA
TOG‘ JINSI NAMUNASINING GIDRAVLIK XOSSALARI.
Reja:
1.Tog‘ jinsi tarkibidagi suyuqlik va gazlar.
2.Tog‘ jinsida suyuqliklar va gazlarning harakati.
3.Tog‘ jinsining о‘tkazuvchanlik va filtrlash koyeffitsiyentlari.
Ma’lumki dorzliklar va teshiklar mavjud bо‘lgan tog‘ jinslaridagi bо‘shliqni turli xil gazlar va suyuqliklar tо‘ldirishi mumkin.
Kо‘p holatlarda tog‘ jinsi suvga tо‘yingan holatda uchraydi. Bunda tog‘ jinsi tarkibidagi suvlar turli xil kо‘rinishlarda bо‘ladi. Tog‘ jinsi tarkibidagi suvlar ximyoviy birikgan, fizik bog‘langan va erkin holatda bо‘lishi mumkin.
Ximyoviy birikgan suvlar – mineral kristal panjaralari tarkibidagi ion va boshqa molekulalar bilan bir qatorda suv molekulalari mavjud bо‘ladi. Masalan gips CaSO4·2H2O yoki kaolin Al2(OH)4·Si2O5 ushbu tog‘ jinslaridagi suvlar ajratib olinsa ularning yemirilishiga olib keladi va boshqa suvsiz birikmaga aylanadi.
Tog‘ jinsida ximyoviy birikgan suvlar bor yoʻqligi ularni qizdirishda yuzaga chiqadi. Tog‘ jinsi tarkibidagi suvlar yuqori temperaturada tog‘ jinsi xususiyatlarini о‘zgartirishga xizmat qiladi. Tog‘ jinsi tarkibidagi ximyoviy birikgan suvning ajratib olinishi mineral kristal panjaralarining buzilishiga, tog‘ jinsining yemirilishiga va mustahkamligining pasayishiga olib keladi.
Fizik bog‘langan suvlar – tog‘ jinsining qattiq yuzasidagi zarralari bilan suv molekulalarining tortishish kuchlari ta’sirida yuzaga keladi va qattiq zarralar Yuzasining suv molekulalari bilan yupqa qatlam kо‘rinishida qoplanadi. Bunda tog‘ jinsi tarkibidagi suv miqdori tog‘ jinsining xо‘llanish xossasiga bog‘liq.
X о‘llanish-bu tog‘ jinsining yupqa suyuqlik qatlami bilan qoplanishi. Qattiq yuzaning xо‘llanish miqdorini qattiq jsim sirtidagi syuqlik va tekislikning umumiy nuqtasidan о‘tkazilgan urunma tо‘g‘ri chizig‘i va qattiq jins tekisligi orasidagi burchak xarakterlaydi.
14.1-rasm. Qattiq jsimlar yuzasi va syuqlik sirtining о‘zaro hosil qilgan burchaklari.
Aksariyat tog‘ jinslari yaxshi xо‘llanish xususiyatiga ega. Lekin qisman yoki umuman xо‘llanmaydigan. Tog‘ jinslari ham mavjud (oltingugurt,sulfat, kо‘mir va boshqalar). Xо‘llanish hodisasini absorbsiya’ning bir kо‘rinishi deb hisoblasa bо‘ladi. YA’ni absorbsiya bu qattiq jismni sirt molekulalari va suv molekulalarining о‘zaro elektrostatik tortishish kuchi ta’sirida sirt Yuzasida suyuqlik qatlami paydo bо‘lishi.
Tog‘ jinslarida absorbsiya yuzaga kelganda undagi zarralar о‘lchami kichrayish bilan tog‘ jinsining yuza qismining Yumshalishiga olib keladi. Tog‘ jinsining qirrasidagi burchaklar ortadi. Jins tarkibidagi suvlar uning issiqlik sig‘imiga delektrik va elektr о‘tkazuvchanligiga ham ta’sir kо‘rsatadi. Fizik bog‘langan suvlarni jins tarkibidan ajratib olish uchun ularni 1050 C – 1100 C ga qizdirishning о‘zi kifoya bо‘ladi.
Tog‘ jinsi tarkibidagi erkin suvalar – kichkina kovakchadagi suvlar sirt taranglik va og‘irlik kuchlari ta’sirida kо‘tarilib yoki pastga tushib katta kovaklarni ham tо‘ldirib qо‘yish natijasida hosil bо‘lgan kapilyar suvlar kо‘rinishida bо‘ladi. Bu suvlar bosim yoki og‘irlik kuchi ta’sirida tog‘ jinsi bо‘ylab siljiydi.
Kapilyar suvlarning miqdori kapilyar namlik sg‘imi parametrlari bilan baholanadi. YA’niy jins tarkibidagi erkin suvlar miqdori tog‘ jinsinig mineral tarkibiga, kichik zarralarning shakliga va miqdoriga bog‘liq. Ular namlik sg‘imi bо‘yicha ikkita kо‘rsatkich bilan baholanadi.
Massaviy namlik sig‘imi.
ωm=(mmax – ms)/ms
Hajmiy namlik sig‘imi.
ωv=Vs /V= ωmρ/ρs
Bunda: mmax–maksimal darajadagi suvga tо‘yingan tog‘ jinsi
namunasining massasi, kg.
ms–suvga tо‘yintirilgan tog‘ jinsi namunasini 1100 C gacha
qizdirilib tarkibidagi suvlar ajratib olingandan keyingi
massasi, kg.
Vs– tog‘ jinsi tarkibidagi suvning hajmi, m3. Vs=( mj – ms)/ ρs
V – tog‘ jinsining hajmi, m3.
ρs – suvning zichligi, kg/m3.
ρ – tog‘ jinsining hajmiy massasi, kg/m3.
Syuqliklar va gazlar tog‘ jinsidasgi darzlilar, g‘ovak kanallari bо‘ylab siljish qobilyatiga ega. Tog‘ jinsining bir qismidan ikkiknchi qismiga syuqlik va gazlarni о‘tkazish hossasi uning о‘tkazuvchanligi deyiladi.
О‘tkazuvchanlik ikki turga bо‘linadi.
Fizik (absalYut) о‘tkazuvchanlik.
Fazaviy (yeffektiv) о‘tkazuvchanlik.
Fizik о‘tkazuvchanlik – bu tog‘ jinsi orqali bir jinsli syuqlik yoki gazning sizib о‘tishdagi о‘tkazuvchanligi.
Fazaviy о‘tkazuvchanlik – bu tog‘ jinsi orqali bir jinsli bо‘lmagan syuqliklar fazalarini alohida-alohida о‘tkazishdagi о‘tkazuvchanligi.
Darsi tenglamasidagi о‘tkazuvchanlik koyeffitsiyenti kо‘ о‘tkazuvchanlik miqdorini ifodalaydi va uni hisoblash quyidagicha.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
