13. Mutaxasislikka kirish fani va uning vazifalari. Mutaxassis


Galogenlarning umumiy xossalari



Download 264,73 Kb.
bet47/76
Sana01.03.2022
Hajmi264,73 Kb.
#475775
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   76
Bog'liq
Mutahassislikka kirish

90. Galogenlarning umumiy xossalari
Galogenlar Mendeleyev kimyoviy elementlar davriy jadvalining VII a guruhchasini tashkil etuvchi elementlar (ular beshta) uchun qo‘llanadigan umumiy nomdir. Galogenlar turkumiga xlor, ftor, brom, yod va astat elementlari kiradi. "Galogen" atamasini 1811-yilda olmon kimyogari I.Shveyger tomonidan, ishqoriy metallar bilan birikib, tuz hosil qiladigan xlor elementini atash uchun taklif qilgan edi. "Galogen" so‘zi yunon tilidagi "tuz tug‘diruvchi" ma'nosini bildiradi. Lekin Shveygerning taklifi umume'tirof etilmadi va taklifligicha qolib ketdi. Keyinroq esa bu atama yana kun tartibiga chiqdi va xlor va unga yondosh elementlarga qo‘yilgan umumiy guruh nomi sifatida fanga kirib keldi.Galogenlarning barchasi - metallmaslardir. Lekin yodda va sun'iy olingan astatda kuchsiz metall xossalari borligi aniqlangan. Galogenlarni o‘rganish nazariy va amaliy kimyoning taraqqiyotida muhim ahamiyat kasb etadi. Elementlarning tabiiy guruhlari haqidagi tushuncha davriy qonunni kashf etishda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Kislotalarning tarkibi va xossalari, ularning kuchi va oksidlash xususiyatlariga oid hozirgi tasavvurlar galogenlarning kislorodli va vodorodli birikmalarini o‘rganish tufayli shakllangandir.Ftordan yodga o‘tishfa galogenlar ba'zi xossalarining turlicha o‘zgarishlarga asoslanib, rus olimi Ye.V.Biron ikkilamchi davriylik hodisasi mavjudligini aniqladi (masalan xlor kislorodli birikmalarning mustahkamligi, ftorning shunday birikmalarining mustahkamligidan kuchliroqdir; bromda bu xossa yanada susayadi va yodga borganda ortadi).Uglevodorodlarning galogenli hosilalari ko‘pchilik organik moddalarni olishda juda muhim oraliq mahsulot bo‘lib xizmat qiladi. Huddi ana shulardan foydalanish XIX-asrda organik kimyoning taraqqiy etishiga katta turtki bergan edi. Xlorlash usuli mineral va rudalardan turli metallarni ajratib olishda keng qo‘llaniladi. Yodidlarni termik parchalash yo‘li bilan tozalik darajasi nihoyatda yuqori bo‘lgan metallar olinadi. Hozirgi vaqtda ftor kimyosi mustaqil ilmiy fab sifatida ajralib chiqqan.Ammo bu galogenlar nima? Ftor (F), xlor (Cl), brom (Br), yod (I) va astatin (At) radioaktiv va efemer elementi. Ular shu qadar reaktivki, ular bir-biri bilan reaksiyaga kirishib diatomik molekulalarni hosil qiladi: F2, Cl2, Br2, Men2 va At2. Ushbu molekulalar har xil jismoniy holatlarga ega bo'lishiga qaramay, o'xshash tuzilish xususiyatlariga (chiziqli molekulalarga) ega bo'lishlari bilan ajralib turadi Galogenlar tabiatda elementar atomlar sifatida emas, balki diatomik molekulalar sifatida mavjud. Biroq, ularning barchasi chiziqli molekulyar tuzilishga ega bo'lgan umumiy xususiyatga ega va farq faqat ularning bog'lanishlari uzunligi va molekulalararo o'zaro ta'sirida.X-X (X) chiziqli molekulalari2) beqarorligi bilan ajralib turadi, chunki ikkala atom ham juft elektronni o'zlariga qattiq tortadi. Nima uchun? Uning tashqi elektronlari Zef juda yuqori samarali yadroviy zaryadga ega. Zef qanchalik baland bo'lsa, X-X havolasining masofasi shunchalik kichik bo'ladi.Guruhga tushganingizda, Zef zaiflashadi va bu molekulalarning barqarorligi oshadi. Shunday qilib, reaktivlikning kamayish tartibi: F2> Cl2> Br2> Men2. Ammo astatinni ftor bilan taqqoslash nomuvofiqdir, chunki ularning radioaktivligi tufayli etarlicha barqaror izotoplar noma'lum. Boshqa tomondan, uning molekulalarida dipol momenti yo'q, ular apolardir. Bu haqiqat uning zaif molekulalararo o'zaro ta'siriga javobgardir, uning yagona yashirin kuchi - bu tarqalish yoki London kuchi, bu atom massasi va molekulyar maydonga mutanosibdir.Shu tarzda F ning kichik molekulasi2 unda qattiq jismni hosil qilish uchun etarli massa yoki elektronlar yo'q. Mendan farqli o'laroq2, yod molekulasi, shu bilan birga binafsha bug 'beradigan qattiq moddalar bo'lib qoladi.Brom ikkala ekstremal orasidagi oraliq misolni anglatadi: Br molekulalari2 ular suyuq holatda paydo bo'lish uchun etarlicha ta'sir o'tkazadilar.Astatin, ehtimol uning kuchayib borayotgan metall xususiyati tufayli, At kabi ko'rinmaydi2 At atomlari kabi metall bog'lanishlarni hosil qiladi.Uning ranglariga (sariq-yashil-sarg'ish-qizil-binafsha-qora) nisbatan eng to'g'ri tushuntirish molekulyar orbital nazariyasiga (TOM) asoslangan. Oxirgi to'liq molekulyar orbital bilan keyingi energiya eng yuqori energiyaga ega bo'lgan (anti-bog'lanish) orasidagi energetik masofani to'lqin uzunliklari oshib borishi bilan foton yutish orqali engib chiqamiz.


Download 264,73 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   76




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish