13-mavzu. Xmtning munosib mehnat konsepsiyasi reja

13.2-rasm. Munosib mehnat sohasida ijtimoiyhimoyaning turlari va shakllari

«Ijtimoiy himoya» atamasi birinchi marta 1935-yilda AQShning «Ijtimoiy xavfsizlik bo‘yicha qonun» deb nomlangan huquqiy hujjatida qo‘llanilgan. Mazkur qonunga ko‘ra, mamlakat har bir fuqarosining ishsizlik yoki daromadni yo‘qotish, shuningdek, uning keskin kamayib ketishi (kasallik tufayli, farzand tug‘ilishi natijasida, ishlab chiqarishjarohati oqibatida, nogironligi bo‘lganligi sababli) bois iqtisodiy va ijtimoiy ne’matlardan mahrum bo‘lishdan himoya qiluvchi chora- tadbirlar tizimi ijtimoiy himoya,deb e’tirof etilgan.

Munosib mehnat sohasidagi ijtimoiy himoya davlat tomonidan kafolatlanadigan xodimning munosib hayot kechirishi uchun yetarli fiziologik, ijtimoiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirish imkoniyatidir.
Xalqaromehnattashkiloti 117-konvensiyasining25-moddasidaxodim o‘zininghamdaoilasia’zolariningsalomatligivaturmushiuchunzarur ehtiyojiniqondirishgahaqlidir,ya’niuoziq-ovqat,kiyim-kechak,turar joy, tibbiy xizmat va hokazolar bilan ta’minlanish imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim. Shuningdek,uo‘zigabog‘liqbo‘lmagansabablargako‘ra,o‘zinivaoilasinita’minlay olmay qolsa, ishsiz yoki nogironligi bo‘lsa ham ijtimoiy ta’minlanish huquqiga ega.
Yollanib ishlaydigan ishchi kasallik, baxtsiz hodisa, keksalik yoki uning mehnatiga talab kamayishi sababli mehnatga layoqatliligini yo‘qotsa (vaqtinchalik yoki muntazam ravishda), unda moddiy ta’minlanish muammosi yuzaga keladi.Shusabablibozoriqtisodiyotidaijtimoiyhimoyajamiyatningxo‘jalikfaoliyati va ijtimoiy hayotning tarkibiy qismiga aylangan. Bu tizimning tashkiliy-huquqiy shakllari esa mehnat jarayoni va xodim qobiliyatining takror hosil qilinishi uzluksizligini ta’minlashga qaratilgan bo’lishi kerak.
Xodimlami ijtimoiy himoya qilish korxona (tashkilot), tarmoq va hudud darajasida amalga oshiriladi (16.2-jadval).
Munosib mehnat sohasida xodimlami ijtimoiy muhofaza qilish tizimi quydagidagilardan tashkil topgan:
a) mehnat va fuqarolik qonunchiligi normalari. Ular xodimlami ishga qabul qilish va ishdan bo‘shatish, ish vaqti, dam olish vaqti, mehnatga haq to’lash, ayollar va yoshlar mehnatini muhofaza etish umumiy tartibini belgilab beradi;
b) xodimlami ijtimoiy muhofaza qilish mexanizmlari. Ular ijtimoiy-iqtisodiy hamda moddiy mexanizmlardan iborat bolib, xodimlami ijtimoiy muhofaza qilish funksiyalari va turlarini, shuningdek, xodimlar hamda ish beruvchilar manfaatlarining mutanosibligini ta’minlashga da’vat etilgan jamoa va mehnat shartnomlaridan iboratdir;
c)yuridik maqomi hamda iqtisodiy imkoniyatlaridan kelibchiqqan holda aniq maqsadli funksiyalami bajaradigan ijtimoy muhofaza qilish muassasalari.