13 Мавзу Пластик деформацияланишнинг баъзи бир асосий қонуниятлари. Хажимнинг доимийлик қонуни. Ўхшатиш қонуни. Металнинг кучланганлиги ва деформацияланган холати

13 Мавзу Пластик деформацияланишнинг баъзи бир асосий қонуниятлари. Хажимнинг доимийлик қонуни. Ўхшатиш қонуни. Металнинг кучланганлиги ва деформацияланган холати.

Металнинг қандайдир ҳажмига қўйилган ташқи кучлар тизими уни деформациясини келтириб чиқаради. Эластик ва пластик деформациялар бўлади. Агар ташқи кучлар олингандан сўнг деформацияланган жисм ўзининг дастлабки шакл ва ўлчамларини тўлиқ тикласа, бундай деформация эластик деб аталади. Агар ташқи кучлар келтириб чиқарган жисмнинг шакли ва ўлчамларининг ўзгариши, бу кучлар олингандан сўнг ўз ҳолида қолса, бундай деформацияни пластик ёки қолдиқ (қайтмас) деб аталади. Металларга босим билан ишлов бериш усулида деталларни олиш ҳомаки маҳсулотни пластик деформациялашга асосланган. Пластик деформация ҳомаки маҳсулотни бузмасдан туриб, унинг алоҳида ҳажмларини нисбий силжитиш йўли билан деталнинг берилган шаклини олишга имкон берибгина қолмай, балки ҳомаки маҳсулот материалининг механик ва физик-кимёвий хоссаларига ҳам таъсир кўрсатади. Эластик деформация металда атомларнинг тургун мувозанат ҳолатидан четлатиш ҳисобига рўй беради ва потенциал энергиянинг минимум бўлиши билан ажралиб туради. Бу четланишнинг катталиги қўшни атомлар орасидаги масофадан ошмайди. Эластик деформация атомлар аро масофани ўзгариши натижасида қайтадиган ҳажм ўзгаришларини келтириб чиқаради. Ҳажмнинг қайтадиган ўзгариши, масалан, 10 МПа босим билан ҳар томонлама сиқилишда пўлат учун ~ 0,6 %, мис учун 1,3 % ни ташкил этади.

Атомларни турғун мувозанат ҳолатидан четланиши жисмда тўпланган иотенциал энергияни оширади ва белгиланган чегараларгача четланиш катталиги деформацияловчи кучлар ошишига иропорционал ортиб боради. Ҳар қандай шароитларда ҳам ташқи кучларнинг жисмга таъсири, атомларни энг кам потенциал энергияли ҳолатга қайтаришга интилувчи, атомлар аро кучларнинг қарши таъсири билан мувозанатл ашади. Пластик деформация атомларни янш турғун мувозанат ҳолатларга, кристал панжарадаги атомлар орасидаги масофадан анча катта бўлган нисбий силжиши ҳисобига амалга ошади. Пластик деформациялашда жисмга қўйилган кучлар келтириб чиқарган умумий деформация пластик ташкил этувчини ҳам, шу қаторда деформацияловчи кучлар олингандан сўнг йўқоладиган эластик ташкил этувчини ҳам ўз ичига олади