13-mavzu. O‘zbekistonda tashqi iqtisodiy faoliyatning davlat tomonidan tartibga solinishi reja

2012 yil

Paxta tolasi	59,7	27,5	9,0	9,6
Oziq-ovqat maxsulotlari	3,9	5,4	13,2	6,7
Kimyoviy maxsulotlar va ulardan tayyorlangan buyumlar	2,3	2,9	5,6	5,8
Yoqilgi va neft maxsulotlari	17,1	10,3	18,5	37,4
Qora va rangli metallar	4,6	6,6	7,4	8,0
Mashina va uskunalar	1,7	3,4	6,7	7,0
Xizmatlar	1,3	13,7	11,8	17,6
Boshqalar	9,4	30,2	27,8	7,9

Agar mamlakatimiz importi tarkibining yillar davomidagi dinamikasini kuzatadigan bo‘lsak, unda ham ma’lum sifat o‘zgarishlarini ko‘rish mumkin (18.4.2-jadval).
18.4.2-jadval.
O‘zbekiston Respublikasining import tarkibining yillar buyicha
dinamikasi, foizda³

	Import tarkibi	1990 yil	2000 yil	2011 yil	2012 yil
	Mashina va uskunalar	12,1	35,4	41,3	45,4
	Kimyoviy maxsulotlar va ulardan tayyorlangan buyumlar	9,7	13,6	13,3	14,4
	YOqilgi va neft maxsulotlari	3,1	3,8	8,1	7,3
	Qora va rangli metallar	10,2	8,6	8,1	7,8
	Oziq-ovqat maxsulotlari	48,9	12,3	12,4	9,9
	Xizmatlar	1,5	8,5	5,3	6,1
	Boshqalar	14,5	17,8	11,5	9,1

Eng avvalo shuni ta’kidlash lozimki, import tarkibida mashina va ishlab chiqarish uskunalari ulushi 2012 yilda 45,4 foizni tashkil qilib, bu 1990 yildagi ko‘rsatkichga nisbatan deyarli 4 baravar ko‘proqdir. Mazkur holat respublikamizda iqtisodiyotni modernizatsiyalash va texnik jihatdan qayta qurollantirish jarayonlarini amalga oshirishda zamonaviy va yuqori texnologiyalarga asoslangan mashina va ishlab chiqarish uskunalariga bo‘lgan ehtiyoj orqali izohlanadi. Oziq-ovqat maxsulotlari importining ulushi 1990 yilda 48,9 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2012 yilga kelib 9,9 foizga qadar, ya’ni deyarli 5 baravar qisqardi. Bu esa mamlakatimizda oziq-ovqat maxsulotlari ishlab chiqarish asoslarining tobora rivojlantirib va mustaxkamlab borilayotganligni ko‘rsatadi. shuningdek, ushbu davrda xizmatlar importi ulushining 4 baravardan ko‘prok o‘sishi mamlakatimizda zamonaviy xizmat turlariga bo‘lgan extiyojning tobora o‘sib borayotganligidan darak beradi.2013yilda jahon bozoridagi kon’yunktura beqarorligiga qaramasdan, eksport hajmi 2012 yilga nisbatan 10,9foizga o‘sdi.Tashqi savdo faoliyatidagi ijobiy saldo 1milliard 300 million AQSH dollarini tashkil etdi.Eksport tarkibida raqobatdosh tayyor mahsulotlar ulushi barqaror sur’atlar bilan o‘sib bormoqda.2013 yilda umumiy eksport hajmining 72 foizdan ortig’i tayyor tovarlar hissasiga to‘g’ri keldi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov “Iqtisodiyotimiz tarkibidagi chuqur o‘zgarishlar mamlakatimiz eksport salohiyatini mustahkamlash, eksport hajmini barqaror oshirish va uning tarkibida ijobiy o‘zgarishlarga erishishda eng muhim omilga aylandi”⁴.
Asosiy tushuncha va atamalar
Tashqi iqtisodiy aloqalar, tashqi iqtisodiy siyosat, tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish, tashqi savdo siyosati, kapital migratsiyasi siyosati, ishchi kuchi migratsiyasi siyosati, valyuta siyosati, eksport, import, tartibga solishning ma’muriy va iqtisodiy usullari, bojxona tariflari, eksport va import kvotasi, litsenziyalash va standartlashtirish.
Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar:

1. 
   Tashqi iqtisodiy faoliyatni tashkil etish, boshqarish va tartibga solishda davlat o‘rni va roli qanday?
   
2. 
   Tashqi iqtisodiy faoliyatni boshqarishdagi davlat qanday vositalari mavjud?
   
3. 
   Tashqi savdoni boshqarishning tarifli va tarifsiz usullarini ayting.
   
4. 
   TIFni tartibga solishda notarif usullardan foydalanishni tarif usullaridan afzalligi nimada?
   
5. 
   Kvotalash, turlari va ularni iqtisodiy samaralari nimada?
   

6. 
   Bojxona tarifi va uni asosiy funktsiyalari.
   

1. 
   Tarif kvotasi nima?
   
2. 
   Eksport tarifini import tarifi iqtisodiyotidan farqi nimada?
   

1^“Бош мақсадимиз – кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш” Президент Ислом Каримовнинг 2012 йилнинг асосий якунлари ва 2013 йилда Ўзбекистонни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган Уўбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузасини ўрганиш бўйича Ўқув қўлланма. Т.: 2013. 16 бет.

2^Ўша манба

3^Ўша манба

4