13-mavzu: korxonaning segmentar hisoboti reja: Segmentar hisobotning mohiyati, turlari va shakllari

Tovarlar ishlab chiqarish segmentlari
Jami
	Tibbiyot muassa-salari uchun	Maktabgacha tarbiya mu-assasalari uchun	Savdo korxo-nalari uchun	Umumiy ovqatlanish korxonalari uchun
1.Sotishdan olingan tushum	39,8	50,8	26,0	132,0	248,6
2. Chegirmalar “-ustamalar“+”	+34,0	+16,8	+10,6	-38,6	+22,8
3. Sotish-netto	73,8	66,4	36,6	93,4	270,2
4.Segmentlarning xarajatlari	29,2	18,8	17,0	12,6	77,6
5.Segment moliyaviy natijalari	64,2	55,0	49,4	24,0	192,6
6.Taqsimlanmagan xarajatlar (ma’muriy)	19,9	17,2	15,4	7,5	60,0
7.Korxonaning moliyaviy natijasi	44,3	37,8	34,0	16,5	132,6

Ushbu jadval alohida segmentlar daromadlarini korxona moliyaviy natijasidagi ulushini ifodalaydi va ularni tarkibiy jihatdan tahlil qilish imkonini beradi.

Segment daromadlariga quyidagi ko’rsatkichlar tegishli emas:

• 
  moliyaviy qo’yilmalarni sotishdan olingan foizlar, dividendlar va daromadlar (bunday daromadlar segmentning asosiy faoliyati bo’lgan hollar bundan mustasno);
  
• 
  favqulodda daromadlar (fors-major majburiyatlar).
  

Segment xarajatlari - bu bevosita segment tarkibiga kiritilishi mumkin bo’lgan xarajatlar yoki ularni korxona umumiy xarajatlarining bir qismi sifatida namoyon bo’lishidir(3-jadval).

3-jadval

Korxonadaboshqarishning turli darajalarida xarajat markazlari

bo’yicha umumlashtirilgan hisobot, ming so’mda

Ko’rsatkichlar	Hisobot davri, III chorak		Jami yil boshidan
	Reja	Haqiq.	Reja		Haqiq.
№1 brigada bo’yicha hisobot
Asosiy materiallar	8600	-200	26800		+240
Yordamchi materiallar	3700	-60	8000		-160
Bevosita mehnat haqi xarajatlari, ajratmalari bilan	42800	+480	113660		+1680
Texnologik ehtiyojlar uchun energiya xarajatlari	1960	+70	5880		+500
Boshqa xarajatlar	680	+20	1080		+80
№1 brigada bo’yicha jami	57740	+310	155420		+2340
Sut sexi bo’yicha hisobot
№1 brigada	57740	+310	155420	+2340
№2 brigada	35440	+222	129700	+1780
№3 brigada	44680	+20	137000	+720
№4 brigada	39700	-60	128640	+360
Brigadalar bo’yicha jami	177560	+492	550760	+5200
Umumishlab chiqarish xarajatlari
Sex ustasining ish haqi, ajratmalari bilan	25200	-	140000	-
Sex uskunalarining eskirishi	20800	-	61600	-
Umumishlab chiqarish ehtiyojlariga sarflangan elektrenergiya	7000	+520	20900	+1280
Kichik xizmat ko’rsatuvchi xodimlar xarajatlari	3780	-134	16700	-600
Umumishlab chiqarish xarajatlarini jami, brigadalar xarajatlari bilan	234340	+878	789960	+5880
Kombinat bo’yicha hisobot
Sut sexi	234340	+878	789960	+5880
Pishloq pishirish sexi	240600	-780	861200	-1740
Sut-qatiq mahsulotlari ishlab chiqarish sexi	269580	+1160	974640	+3940
Yordamchi sexlar	178700	-380	605358	+460
Sexlar bo’yicha jami	923220	+878	3231158	+8540
Davr xarajatlari: 1.Korxona idorasi binolarining eskirishi	7000	-	33000	-
2.Boshqaruv xodimlari ish haqi, ajratmalari bilan	47000	+2460	97520	+9156
3.Asosiy vositalarni sug’urtalash xarajatlari	16800	+300	42600	+956
boshqa ma’muriy xarajatlar	1400	+150	8000	+653
Davr xarajatlarining jami	72200	+2910	181120	+10765
Korxona bo’yicha jami	995420	+3788	3412278	+19305

Ushbu jadval ma’lumotlari korxona segmentlari xarajatlarini qiyosiy tahlil qilish imkonini beradi va ularni pasaytirish yo’nalishlarini ishlab chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Segment xarajatlariga quyidagilar kiritilmaydi:

• 
  qisqa va uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalar bo’yicha xarajatlar (ular segmentning asosiy faoliyati bo’lgan hol bundan mustasno);
  
• 
  daromad (foyda) solig’i;
  
• 
  favqulodda xarajatlar (fors-major majburiyatlari).
  

Korxonada ichki (segmentar) hisobotlarni buxgalter boshqaruv hisobi ma’lumotlariga asoslanib tuzadi.
Takrorlash uchun savollar

1. 
   Korxona biznes samaradorligini baholashda boshqaruv segmentar hisobotining ahamiyati nimalardan iborat?
   
2. 
   Geografik segmentga ta’rif bering.
   
3. 
   Xo’jalik va geografik segmentlarning qanday farqli jihatlari mavjud?
   
4. 
   Segmentlar bo’yicha hisobotni tuzish qanday tamoyillarga asoslanadi?
   
5. 
   Transfert baholari bo’yicha segmentar hisobotni tuzish qanday xususiyatlarga ega?
   
6. 
   Boshqaruv segmentar hisobotining qanday shakllari mavjud?
   
7. 
   Segment xarajatlari nima?
   
8. 
   Segment daromadlari nimalardan tashkil topadi?
   

1 Ўз.Р. Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида (янги таҳрирда) қонуни, 11-модда. Lex.uz

2Ўз.Р. Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида (янги таҳрирда) қонуни, 28-модда. Lex.uz

1 Международные стандарты финансовой отчетности.-М.: Аскери - АССА. 1999.