13-Mavzu. Hisobdor shaxslar bilan hisoblashishlar hisobi Reja

Moddiy zararni qoplash bo‘yicha xodimlarning qarzi va uning 
qoplanishi 

---

Agar aybdor shaxsdan undiriladigan summa kam chiqqan obyektning qoldiq 
qiymatidan yuqori bo‘lsa, unda korxona umumiy tartibda soliqqa tortilishi lozim bo‘lgan 
daromadni oladi. 
Aybdor shaxsdan undiriladigan summa kam chiqqan obyektning qoldiq qiymatidan 
kam bo‘lgan hollarda korxona zarar ko‘radi, u ham daromad (foyda) solig‘ini hisoblashda 
soliqqa tortiladigan bazani oshiradi. Yagona soliq, yalpi daromad solig‘i va yagona soliq 
to‘lovi to‘lovchilari bo‘lgan korxonalarda esa bunday holda soliq oqibatlari yuzaga 
kelmaydi. 
Amaliyotda har doim ham kamomadning aniq aybdorlarini belgilash yoki moddiy 
javobgar shaxsdan kam chiqqan obyekt qiymatini undirishga muvaffaq bo‘linmaydi.
Ushbu hollarda korxona kam chiqqan obyekt bo‘yicha barcha xarajatlarni boshqa 
operatsion xarajatlar tarkibida aks ettirib, o‘z mablag‘lari hisobiga hisobdan chiqarishi 
kerak. 
Tegishlicha, olingan zarar summasi daromad (foyda) solig‘ini hisoblab chiqarishda 
soliqqa tortiladigan bazani oshiradi, biroq yagbna soliq, yalpi daromad solig‘i va yagona 
soliq to’lovi hisob-kitobida hisobga olinmaydi. 
Undirib olinishi gumon boigan debitorlik qarzlari korxona rahbariyatining qaroriga 
muvofiq dargumon qarzlar bo‘yicha rezervlar hisobidan yoki bunday rezerv tashkil 
etilmagan bo‘lsa, ushbu qarzlarning korxona zararini ko‘paytirish hisobiga (yoki sof foyda 
hisobidan ) hisobdan chiqariladi. Da’vo qilish muddati tugagan barcha kreditorlik qarzlari 
xo‘jalik faoliyati natijalariga, ya’ni foydaga olib borilishi lozim. 
Har xil debitor va kreditorlar bilan hisob-kitoblarning sintetik hisobi 8-jumal-orderda, 
analitik hisobi esa har bir debitor va kreditor doirasida 7-vedomostda yuritiladi. Buning 
uchun vedomostda chorak, yarim yil va yil mobaynida bo‘lishi mumkin bo‘lgan 
operatsiyalardan kelib chiqqan holda har bir debitor va kreditorlarga mo‘ljallangan qator 
ajratiladi. Bu vedomostga yozuvlar dastlabki hujjatlarning ma’lumotlari asosida yoziladi. 
Ular aylanma vedomost tamoyillariga asoslangan bo‘lib, kreditli aylanmalar tegishli 
schyotlarning debeti bilan korrespondensiyalanadi. Oy oxirida har bir debitor va kreditor 
bo‘yicha hamda hamrna debitor va kreditorlar bo‘yicha yakun aniqlanadi. 
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar 
1. Hisobdor shaxslar tarkibiga kimlar kiradi? 
2. Hisobdorlik summasini hisoblashda dastlabki hujjatlarni rasmiylashtirish tartibini 
tushuntiring. 
3. Hisobdor shaxslar belgilangam muddatda qanday hisobot topshiradi?