13-Ma’ruza: sathni o’lchash usullari va asboblari

 
QALQOVICHLI SATH O‘LCHAGICHLAR 
Bu asboblar bilan idishdagi suyuqlik sathi o‘lchanadi. 
Asbobning sezgir elementi – qalqovich suyuqlik sirtida qalqib turadi (2-rasmda) va suyuqlik sathi 
balandligidagi o‘rni unga ta’sir qiladigan kuchlar muvozanatiga bog‘liq bo‘ladi. Arximed qonuniga 
muvofiq, qalqovich og‘irligi uning suyuqlikka botgan hajmidagi suyuqlik og‘irligiga teng bo‘ladi. 
Undan tashqari, qalqovichni o‘rab olgan suyuqlik ustidagi muhit havo bo‘lmay, zichligi 
r
0
ga teng 
bo‘lgan modda bo‘lsa, unda qalqovich hajmidagi bu modda og‘irligi ham qalqovichni pastga bosadi, 
uning suyuqlikka botishini oshiradi. Bu ikki kuchga qarshi yo‘nalgan, qalqovichni yuqoriga 
ko‘taradigan kuch F ni quyidagicha hisoblash mumkin: 






x
dx
x
S
g
V
g
x
F
0
0
0
)
(
)
(
)
(



(1) 
bu erda, ρ
0
– suyuqlik ustidagi muhit zichligi; g – og‘irlik kuchi 
tezlanishi; V – qalqovichning hajmi; ρ – qalqovich botib turgan 
suyuqlik zichligi; x – qalqovich botgan qismning balandligi; S – 
qalqovichning ko‘ndalang kesim yuzi. 
Agar qalqovichning ko‘ndalang kesimi 
S
balandligi 
h
bo‘yicha 
o‘zgarmas bo‘lsa, 
x
S
g
g
S
F






)
(
0
0



(2) 
Suyuqlik ustidagi muhit gaz yoki havo bo‘lsa, ρ
0
=0 va bu 
holda 
dx
x
S
g
F
x
)
(
0




(3) 
Qalqovichning ko‘ndalang kesimi o‘zgarmas bo‘lsa 
x
S
g
F





(4) 
Qalqovichli sath o‘lchagichlarda doimiy va davriy cho‘kadigan (buykli) qalqovichlar ishlatiladi.
Doimiy cho‘kadigan qalqovichni sath o‘lchagichlarda qalqovichni yuqoriga ko‘taradigan 
muvozanatlovchi kuch qalqovich og‘irligiga teng va o‘zgarmas bo‘ladi;