1. Nazariy tadqiqotlarning asosiy usullari.
2. Modellash to’g’risida tushuncha.
3. Tekshirish natijalarini rasmiylashtirish.
4. Ilmiy tekshirishlarda statistika usullarini qo’llanilishi.
Adabiyotlar: 4,10,11,12
Tayanch iboralar: tahlil, sintez, induktiv usul, deduktiv usul, ilmiy
abstraklashtrish, formalizasiya, matematizasiyalash usuli, analogiya usuli, model,
modellash, matematik statistika.
1. Nazariy tadqiqotlarning asosiy usullari. Tadqiqot usuli bu shunday
qabul qiluvchi birlashma, u yangi ilm yoki ilmni rivojlantirish uchun, maqsadga
erishish uchun ishlatiladi.
Har bir ilm tarmog’iga uziga xos konkret yoki maxsus tadqiqot usullari
mavjud. Bir xil konkret tadqiqot usullar ko’p fanlarda qo’llanilishi mumkin,
masalan: matematika usuli, bir xillari esa faqatgina bitta fanda, ilmda qo’llanilishi
mumkin. Konkret ilmiy usullar konkret obyektni, manbani aniqlash, o’rganish
uchun qo’llanadi va uning maqsadi bu manbalarning xususiyatlarini, xossalarini
aniqlash va ilmiy muammoning amaliy tomonlarini qidirishga yo’nalgan.
Ilmiy - tadqiqot va ilmiy texnik ishlarda qo’llanadigan asosiy nazariy
tadqiqotni usullarini ko’rib chiqamiz.
Tahlil - ilmiy bilimni usuli. Tahlil konkret olingan obyektni har tamonlama
tavsirlab beradi va eng muhim kerakli tamonini aniqlashga imkon yaratib beradi.
Sintez – bu obyektni yoki guruh obyektlarning ilmiy tadqiqot usuli deb
hisoblanadi, va murakkab sistemalarni izlanish uchun qo’llanadi. Sintez tahlil
usulidan so’ng ishlatiladi. Demak tahlil va sintez uzaro bog’langan va bir birini
to’ldirib turadi.
Induktiv usul – birlanma shaxsiy voqyealarni kuzatish uchun qo’llanadi.
Birlik xulosadan umumiy xulosalarga o’tishga imkon yaratadi, faktlarni
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
19
birlashtiradi. Tabiiy va amaliy ilmlarda induktiv usul eng tarqalgan usul deb
ifodalanadi. Bu usul bo’yicha anik obyektlarning va faktlarning xususiyatlarini hali
tadqiqot qilinmagan obyektlarga, ishlarga taqqoslash mumkin. Masalan: bir
muncha tajribalar shuni ko’rsattiki temir, mis, olovo qizitish jarayonida kengayadi
va umumiy xulosa qilish mumkinki barcha metallar qizitish jarayonida kengayish
xususiyatga egadir.
Deduktiv usuli - induktiv usuliga qaraganda umumiy faktlardan, xulosalardan
shaxsiy faktlarga obyektlarga, xulosalarga o’tishga imkon beradi. Qoidalardan,
konunlardan shaxsiy qoidalar olib chiqaradi. Shu jumladan konkret fanlarda,
ilmlarda qo’llanadi, va umumiy aksiomalardan shaxsiy bog’lanishlar olib
chiqadi. Deduktiv usuli sintez, tahlil usullar kabi, zarur usullar qatoriga kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |