13. maruza matni7

OBYeKT.  Bunda  obyektni  tanlash  ko’zda  tutiladi.  Yuqorida  ko’rsatib 

o’tilgandek,  tadqiqot  obyektini  tanlashda    xech    qanday    prinsipial  cheklashlar 

bo’lmasada, quyidagi  ikki  xolatni  xisobga  olgan  xolda  bunday cheklashlar paydo 

bo’lishi mumkin: 

a)  Ma’lum  bir  obyektlarining  o’rganilishi  zarurligi  yoki    muhimligi.  Bunda, 

galaktikalar  chiqaradigan  radio  to’lqinlarni    yoki    traktorning  ish  unumdorligini 

oshirish  usullarini  o’rganish  mumkin.    Ikkinchi  yo’nalish  hozirda  muhim  amaliy 

ahamiyatga  ega  bo’lib,  qishloq  xo’jaligi  va  mashinasozlik    soxalaridagi  tadqiqot 

obyektini tanlashni taqozo qiladi. 

Birinchi  turdagi  obyektlarning  tadqiqotini  fundamental  (nazariy),  ikkinchi 

turdagilarni  esa-amaliy  tadqiqotlar    deyiladi.  Fundamental  tadqiqotlar  -  insoniyat 

uchun strategik (istiqbolli) aspektda muxim bo’lib, ular ilm-fanning asosiy vazifasi 

-  ko’p  tarmoqli  xo’jalikni  unumdorligini  oshirish  va  shu  asosda  xalq  turmush 

darajasini ortirishni ta’minlovchi amaliy tadqiqotlarning negizidir. 

b)  Vaqtning  chegaralanganligi.  Xar  qanday  tadqiqot,  ayniqsa  amaliy  tadqiqot, 

ma’lum  darajada  va  ma’lum    bir    chegaralangan    muddatda  tugallanishi  kerak 

bo’ladi.  Tadqiqotlarni  o’tkazish  muddati,  obyekt  tanlashga  sezilarli  cheklashlar 

qo’yadi. 

Shuni  bilish  muximki,  ilmiy  tadqiqot    obyektini    faqat    "predmet"  yoki  qo’l  bilan 

ushlash  mumkin  bo’lgan  ashyo  sifatida  tushunish    kerak    emas.  Ba’zida  u 

xaqikatdan  xam  predmet  bo’lishi  mumkin,  misol  uchun  elektrodvigatel, 

o’zgartirgich  yoki  plug  korpusi  lemexi.  Ammo  ilm-fan  predmeti  sifatida  material 

bo’lmagan  substansiya  xam  bo’lish    mumkin:    algoritm,  usul,  prinsip.  Ilm  -  fanni 

o’zi xam tadqiqot predmeti  sifatida bo’lishi mumkin. 

 

2.  XIX  asrning  oxiri  -  XX  asrning  boshlarigacha  O’rta  Osiyoda  ilmiy 

tekshirish  muassasalarining  soni  juda  kam  edi.  Taniqli  agronom  xodimlardan 

R.R.Shreder,  M.M.Bushuyev,  V.S.Maligin  va  boshqalarning  zo’r  berib  harakat 

qilishlariga qaramay o’sha vaqtda mavjud siyosiy va iqgisodiy sharoitga ko’ra fan 

qishloq  xo’jaligi  ishlab  chiqarishiga  tubdan  o’zgartirish  kirita  olmagan  edi. 

Imperialistik  urushlar  natijasida  sobiq  Turkiston  o’lkasi  hududida  bo’lgan  tajriba 

stansiyalar  va  tajriba  dalalarining  ko’pchiliga  o’z  faoliyatini  vaqtincha  to’xtatgan 

yoki  to’xtatmaganlari  ham  juda  og’ir  sharoitga  tushib  qolgan  edi.  1917  yildan 

keyin qishloq ho’jaligi sohasidagi ilmiy tekshirish ishlarining hammasi qayta qurila 

boshlandi.  Turkiston  va  Ozarbayjonda  paxtachilikni  tiklash  tug’risida  1920  yilda 

chiqqan  qaror  yangi  tajriba  dalalarini  va  seleksiya  stansiyalarini  tiklashni  o’z 

oldiga  maqsad  qilib  qo’ydi.  Shu  qaror  bilan  O’rta  Osiyoda  paxtachilik  bo’yicha 

fanni  rivojlantirishga  asos  solindi.  1921-1926  yillarda  Turkiston  seleksiya 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

 

6

stansiyasi, Oqqovoq  tajriba sug’orish stansiyasi, o’g’it stansiyasi, tuproqshunoslik 

instituti va boshqalar tashkil etildi. 1929 yilda paxtachilik bo’yicha ilmiy tekshirish 

instituti  tashkil  etildi.  1954  yilda  Paxtachilik  NIXI  mexanizasiya  va  agrotexnika 

markaziy  stansiyasi  bazasida  O’rta  Osiyo  sug’oriladigan  dehkonchilikni 

mexanizasiyalash  va  elektrlashtirish  ilmiy  tekshirish  instituti  (SAIME)  tashkil 

etildi.  Bulardan  tashqari  1937  yilda  sobiq  Milyutinsk  Davlat  seleksiya  stansiyasi 

bazasida Bahorikor dehqonchilik instituti barpo etildi. 1926 yilda sholichilik tajriba 

stansiyasi Chirchiq daryosining o’ng qirg’og’ida tashkil etildi. 1933 yilda sabzavot 

tajriba  stansiyasi,  1930  yilda  O’zbekiston  bog’dorchilik  va  uzumchilik  stansiyasi,