13. maruza matni7

Lizimetrik tajribalar
vegetasion tajribalardan o’simlikni dala sharoitiga 
yaqinlashtirilgan maydonda, ya’ni tekshirish dalada, yerga chuqurcha qilib 
joylashtirilgan maxsus – kattaroq hajmdagi idishlar (lizimetrlar)da o’stirish bilan 
farqlanadi. Lizimetr ichidagi tuproq qatlamining qalinligi 25-30 sm dan 1-2 m 
gacha bo’ladi. 
Tadqiqotlarda lizimetrik usul o’g’itlar bilan amalga oshiriladigan tajribalarda 
suv rejimini, tuzlar va qo’llaniladigan o’g’itlarning tuproqda yuvilish ko’lamini, 
suvning bug’lanish (transpirasiya) koeffisiyentini o’rganishda, shuningdek, 
tuproqdagi oziq moddalar balansini taqqoslashda qo’llaniladi. 
Bu usuldan dehqonchilik, tuproqshunoslik, o’simliklar fiziologiyasi, 
agrokimyo va seleksiya sohalarida foydalaniladi. Lizimetrlarga tabiiy tuproq yoki 
boshqa tuproqdar to’ldirilgan bo’lishi mumkin. Ular lizimetrlarning o’zi 1-3 m
3
hajmli qilib beton va g’ishtdan qurilgan yoki radiusini 10 dan 40-50 sm gacha qilib 
metalldan yasalgan bo’lishi mumkin. Lizimetrlarda tuproq va o’simliklardagi 
namlik hamda oziq elementlarini hisobga olib borish oson. 
Eksperimentlar 
o’tkazish 
sharoitini 
keyinchalik 
dala 
sharoitiga 
yaqinlashtirish maqsadida vegetasion-dala tajribalari o’tkaziladi. Bu xildagi 
tajribalar tagsiz silindr yoki kvadrat idishlarda bevosita dalada o’tkaziladi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

32
Idishlardagi tuproq yon tomonlardagi tuproqdan faqat 20x30 sm chuqurlikda 
ajratilgan bo’lib, qolgan qismi hamma vaqt tuproq bilan bevosita bog’liq turadi. 
Vegetasion-dala tajribalaridan har xil maqsadlarda – o’g’itlarning samaradorligini, 
tuproqning turli genetik gorizontlari unumdorligini baholashda foydalanish 
mumkin va hokazo. 
Bu tajribalarni o’tkazish vegetasion va lizimetrik tajribalar qo’yishda maxsus 
asboblarni talab etmaydi, shuningdek, ishlab chiqarish sharoitida ishlash uchun 
ham juda qulay. 
Tajribalar maxsus ajratilgan uchastkalarda, shuningdek, oddiy dalalarda ham 
o’tkazilishi mumkin. Tuprog’i bir xil bo’lgan tekis maydonchada, idishlarni 
joylashtirish sxemasi belgilanadi. Belkurakda tuproqning haydalma qavati olib 
tashlanadi, uning tagi esa 10-15 sm chuqurlikda yumshatiladi, yaxshilab 
aralashtiriladi va tabiiy holatga kelguncha zichlanadi. Tajriba sxemasiga muvofiq 
o’yilgan chuqurchalarga idishlarni tushirib ularni tuproqqa 3-5 sm chuqurlikda 
joylashtiriladi. Idishlar oralig’iga ham tajriba sxemasiga muvofiq tuproq 
to’ldiriladi. Tuproq to’ldirish ham vegetasion tajribalar qo’yishdagi singari amalga 
oshiriladi. 
Idishlarning yon devorlari ruxlangan tunuka, qalin qog’oz, karton, 
egiluvchan fanerdan qilinib, parafin qoplangan bo’lishi kerak.