13-maьruza. Boshqarilmaydigan to‘g‘rilagichlar. Reja

Uch fazali bir taktli tugrilash sxemasi (Mitkevich sxemasi).
U ikkilamchi chulg‘ami yulduz sxemada ulangan uch fazali transformator va transformator ikkilamchi chulg‘amlari fazalariga bittada ulangan 3 diodlardan iborat. Transformator ikkilamchi chulg‘amlari oxirgi uchlari bir nolinchi nuqtaga, bosh uchlari esa diodlar anodlarga ulanadi. Barcha ventillar katodlari umumiy nuqtaga ulanadi va tug‘rilagich musbat qutbni tashkil qiladi (15.5-rasm).



15.5-rasm. Uch fazali bir taktli tug‘rilash sxemasi
Transformatorning nolinchi nuqtasi manfiy qutb xisoblanadi. Ikkilamchi chulg‘am faza kuchlanishlari bir-birlaridan 2l/3 burchakka surilgan bo‘ladi. Istalgan vakt momentida anodida boshka fazalarga qaraganda eng katta musbat potensial bo‘lgan faza diodi ochiladi (15.5-rasm).
t₀ ixtiyoriy vakt momentida UB1diod anodida eng katta musbat potensial bo‘ladi va u ochik bo‘ladi. U₂₁ kuchlanish ta’sirida tok birinchi faza, VD1 diod, R_ro yuklama orqali nolinchi nuqtaga oqib o‘tadi.
YUklamadagi kuchlanish U₂₁ oniy qiymatga teng bo‘ladi. t₁ vakt momentigacha ikkinchi fazadagi kuchlanish ham musbat, lekin birinchi fazadagi kuchlanishdan kichik bo‘ladi, shuning uchun VD2 diod anodidagi potensial uning katodidagi potensialdan kichik bo‘ladi va VD2 diod yopiq bo‘ladi.
t₂ momentdan boshlab uchinchi faza ishlay boshlaydi va jarayonlar davriy takrorlanadi.
Vaqtning boshlanishi deb qo‘sh chulg‘amlar fazalaridagi U₂ kuchlanish U_m kuchlanishiga teng bo‘lgan momentni olamiz va at = n/m (bu erda m=3) vaqt intervalini ko‘rib chikamiz. U holda to‘g‘rilangan kuchlanishning o‘zgarmas tashkil etuvchisi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi, yoki U₂ ta’sir etuvchi qiymatga o‘tib quyidagiga ega bo‘lamiz:

15.6-rasm. Uch fazali bir taktli tugrilash sxemasi vakt diagrammalari

Agar I₀ va I₂ toklarni mos ravishdagi o‘zgartirishlarni qilib, o‘zaro taqqoslasak, I₀=I₂/0,58 =1,752I₂ ga ega bo‘lamiz. Diodga qo‘yiladigan teskari kuchlanish bu sxemada ikki sinusoidal kuchlanishlar farki orqali aniqlanadigan egrilik orqali tavsiflanadi. Bu ikki faza kuchlanishlarining farqi chiziqli kuchlanishga teng bo‘lganligi uchun teskari kuchlanishning maksimal amplitudasi transformator ikkilamchi chulgami chizikli kuchlanishi amplitudasiga teng bo‘ladi, ya’ni U_mec=43 U_m=Uj\=43 42 U₂ to‘g‘rilangan kuchlanish pulьsatsiyasining chastotasi fn=mfc=3fc bo‘ladi.

Uch fazali ikki taktli sxema (Larionov sxemasi)
Bunda transformatorning ikkilamchi chulg‘amini yulduz yoki uchburchak sxemada ulash mumkin, lekin u ko‘pincha yulduz sxemada ulanadi, chunki bunda tug‘rilangan kuchlanishning yarmini olish uchun nolinchi nuqtadan foydalanish imkoniyati bor (15.6-rasm).
Transformator chulg‘amlarining har bir fazasi bir ventilning anodiga va ikkinchi ventilning katodiga ulanadi. Uchta ventilь (1, 3, 5) anodlari bilan o‘zaro umumiy nuqtaga ulanadi va chiqishda (-) kutb bo‘ladigan anod guruxni tashkil qiladi, boshqa uchta ventillar esa, chiqishda (+) qutb bo‘ladigan katod guruxni tashkil qiladi.

15.7-rasm. Uch fazali ikki taktli sxema (Larionov sxemasi)
Anod gurux katodida eng katta manfiy potensial bo‘lgan ventilь, katod gurux esa anodida eng katta musbat potensial bulgan ventilь ochik buladi. Istalgan vakt momentida tok ikki ketma-ket ulangan ventilь, yuklama qarshiligi va ikki fazalar chulg‘amlaridan oqib o‘tadi.
Har bir ventillar juftligi davrning 1/6 kismda ishlaydi. Fazalarni qoplash tartibi qaysi ventillar juftligidan tok oqib o‘tishini aniqlaydi. Agar bu tartibni o‘zgartirilsa, u holda ketma-ket ulangan ventillar tartibi o‘zgaradi. Tug‘rilangan tokning har bir davrida transformatorning har bir fazasi orqali 1/3T mobaynida musbat kutbli ikkita tok impulьsi (har bir impulьs T/6 uzunlikda) va usha uzunlikdagi manfiy qutbli ikkita tok impulьsi oqib o‘tadi (15-rasm). SHunday qilib, transformatorning har bir fazasi davrning 2T/3 qismi mobaynida, har bir ventilь esa davrning T/3 qismi mobaynida ishlaydi. Tug‘rilagich chiqishidagi kuchlanish (bu sxema uchun m=6) kuchlanishlar oltita taktlarini tug‘rilashda olingan og‘maga, uning qiymati esa bu fazalardagi ventillarning ochilish davrlaridagi ikki fazalar orasidagi chiziqli kuchlanishning oniy qiymatiga teng bo‘ladi. To‘g‘rilangan tokning o‘zgarmas tashkil etuvchisining qiymati quyidagicha aniqlanadi:

15.8-rasm. Uch fazali ikki taktli to‘g‘rilagichning vakt diagrammalari