13-amaliy mashg‘ulot Reja: Gap bo‘laklarining uslubiy xususiyatlari. Ayrim gap turlari o‘rtasidagi sinonimiya

5) ajratilgan bo‘laklar jumla tarkibidagi ayrim bo‘laklarga urg‘u berish, ularni alohida ajratib ko‘rsatish, shaxs va narsa haqida qo‘shimcha ma’lumot berish, belgi-xususiyatlarni ta’kidlash kabi vazifalarni bajaradi: Biz, yoshlar, ota-bobolarimiz merosini ko`z qorachig`iday asrashimiz lozim.
6) undalmalar ham turli uslubiy vazifalarni bajaradi. Ular gap boshida va o‘rtasida kelsa, chaqiriq va murojaatni ifodalaydi: Uka, mening yo‘qligimni bilintirma. Gap oxirida kelgan undalma tinglovchiga nisbatan hurmat, muhabbatni ifodalaydi: Tuprog‘ingni zar bilarman, ona-Vatanim! Bulardan tashqari undalmalar iltimosni, so‘zlovchining his-tuyg‘usini, kuchli ehtirosini, ko‘tarinki holatni, piching va kinoyani ifodalash uchun ham xizmat qiladi.
7) kirish so‘z va kirish birikmalar so‘zlovchining o‘z fikriga bo‘lgan munosabatini bildiradi. Bu munosabat sifat, son, olmosh, fe’l va modal so‘zlar yordamida ifodalanib, gumon, tasdiq, inkor, fikr tartibi, fikr izohi, e’tiborni tortish, xulosa, ikki fikrni o‘zaro bog`lash kabi ma’nolarni aks ettiradi: U bugun kelmaydi, shekilli.
2.Ayrim gap turlari o‘rtasidagi sinonimiya
1) ayni bir fikr gapning har xil turlari bilan ifodalanadi:
a) sodda gap bilan: Har kim ekkanini o‘radi. b) qo‘shma gap bilan: Kim nimani eksa, shuni o‘radi.
2) bir bosh bo‘lakli va ikki bosh bo‘lakli gaplar o‘zaro sinonim bo‘ladi: Bugun ketamiz – Biz bugun ketamiz.
3) darak va so‘roq gap sinonim bo‘ladi: Vatanni kim sevmaydi – Vatanni hamma sevadi.
3. Qo‘shma gaplarning uslubiy xususiyatlari

1) bog‘langan qo‘shma gaplar tarkibida biriktiruv va zidlov bog`lovchilari o‘rnida –u, -yu, -da yuklamalari sinonim holatda qo‘llanishi mumkin: Havo bulutlashdi va yomg‘ir yog‘a boshladi. Havo bulutlashdi-yu, yomg‘ir yog‘a boshladi.

2) ega, kesim, to‘ldiruvchi, aniqlovchi ergash gapli qo‘shma gaplar sodda gaplarga sinonim bo‘ladi: Shunisi aniqki, biz bugun yo`lga chiqa olmaymiz - Bizning bugun yo‘lga chiqa olmasligimiz aniq.
3) sabab, maqsad, o‘xshatish ergash gaplarning kesimlari sifatdosh, harakat nomi, ot bilan ifodalansa, sodda gaplarga sinonim bo`ladi: Tog‘ etagi juda go‘zal edi, go‘yo chiroyli gilam to‘shalganday – Chiroyli gilam to‘shalganday tog‘ etagi juda go‘zal edi.
4) payt, sabab, shart, to‘siqsiz, natija, ravish ergash gaplarni o‘z doirasida sinonimlari bilan almashtirish mumkin:
U kelsa (kelgan paytda, kelar ekan), hamma ketib bo‘libdi.
5) bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar bog‘langan va ergashgan qo‘shma gaplarga sinonim bo‘ladi: Qor yog`di – don yog`di (Qor yog`sa, don yog`adi. Qor yog`di-yu, don yog`di).