12-Mavzu: Korrupsiya –global muammo sifatida 1-§. Korrupsiyaga qarshi kurash borasidagi falsafiy paradigmalar

12-Mavzu: Korrupsiya –global muammo sifatida

1-§. Korrupsiyaga qarshi kurash borasidagi falsafiy paradigmalar
Kishilar jamiyat hayotida yuz berayotgan barcha jarayonlarni kuzatar ekan,ularga nisbatan xayrixoh yoki qarshi, yoki befarq munosabatda bo‘layotganliklarini ko‘rishimiz mumkin. Shu nuqtai nazardan qaraganda korrupsiyaga qarshi kurash masalasida ham shunday munosabat mavjudligini kuzatish mumkin. Biroq,korrupsiyaning jamiyat taraqqiyotining kushandasi ekanligini anglagan odamlar,bu illatga qarshi kurash bo‘yicha bir qator taktik usullarni qo‘llash va strategik yo‘nalishlarini belgilab olish borasida ilmiy-amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan ishlanmalarni falsafiy paradigmalar shaklida ishlab chiqqan holda hayotga joriy qilishga harakat qilmoqdalar.
Korrupsiyaga qarshi kurash borasidagi falsafiy paradigmalar deb korrupsiyaga qarshi kurash haqidagi g‘oyalar,qarashlar va tushunchalarning yetakchi tizimini belgilash uchun ishlatiladigan dastlabki konseptual sxemalar,muammolarni qo‘yish va ularni hal qilish modellari,tadqiqot usullari, ularni amalga oshirishning taktikasi va strategiyasi haqidagi postulatlar va standartlar tizimiga aytiladi. Bu borada yaratilgan falsafiy paradigmalarni;
a) tarixiy makon va zamonda joylashgan o‘rniga qarab – qadimgi,o‘rta asr,yangi va eng yangi davrdagi;
b) jazolarni qo‘llash usul va vositalariga qarab – qilmishiga yarasha qonunlarda belgilangan tartibda jazolash;
v) sub’ektlari bo‘yicha – individual, jamoaviy;
g)axloqiy-ma’naviy ta’siriga qarab – jamoa oldida uyaltirish, tadbirlariga qo‘shmay izza qilish va boshqa shu kabilarga ajratish mumkin.
Bu paradigmalarni quyidagi davlatlar misolida ko‘rish mumkin.
1. Singapurning korrupsiyaga qarshi kurashdagi falsafiy paradigmasi va uni amalga oshirish strategiyasi. Singapur korrupsiyaga qarshi kurash strategiyasi o‘zining qat’iyligi va izchilligi bilan ajralib turadi. Bu mamlakatdagi falsafiy paradigma "korrupsiyani nazorat qilish mantig‘i" ga asoslanib: "korrupsiyani yo‘q qilishga urinishlar ham rag‘batlantiruvchi, ham shaxsni korrupsiyaviy harakatlarni sodir etishga undash uchun imkoniyat yaratadigan sharoitlarni minimallashtirish yoki yo‘q qilish istagiga asoslangan bo‘lishi kerak"¹,– degan g‘oyaga asoslanadi. Bu paradigmada: birinchidan, mansabdor shaxslarning harakatlarini tartibga solish; ikkinchidan, byurokratik protseduralarni soddalashtirish; uchinchidan, yuksak axloqiy-ma’naviy me’yorlarga rioya qilish ustidan qat’iy nazoratni kuchaytirish masalasi ilgarilgan edi.
1965 yilda mustaqillik davrida Singapur korrupsiya darajasi yuqori bo‘lgan mamlakat edi. Undan qutilish uchun qonunchilik kuchaytirildi, sud hokimiyatining mustaqilligi oshirildi (yuqori ish haqi va sudyalarning imtiyozli maqomi bilan), pora bergani yoki korrupsiyaga qarshi tergovda qatnashishdan bosh tortganligi uchun iqtisodiy sanksiyalar joriy etildi va bojxona xodimlari va boshqa davlat xizmatlarini to‘liq ishdan bo‘shatishgacha qattiq choralar ko‘rildi. Bu iqtisodiyotni tartibga solish, mansabdor shaxslarning ish haqini oshirish va ma’muriy kadrlarni tayyorlash bilan birlashtirildi. Korrupsiya holatlarini tergov qiluvchi avtonom Byuro tuzildi va u fuqarolarning davlat xizmatchilari ustidan shikoyatini va ular tomonidan yetkazilgan zararni undirib beruvchi markazga aylantirildi. Shu tariqa,ayni paytda Singapur korrupsiya, iqtisodiy erkinlik va rivojlanishning yo‘qligi bo‘yicha dunyoda etakchi hisoblanadi.