12-Мавзу. Корхоналар иқтисодий ночорлиги (банкротлиги)ни баҳолаш ва таҳлил қилиш

Иқтисодий ночорлик таҳлилининг ахборот манбалари

Банкротлик – қарздорнинг пул мажбуриятлари бўйича кредиторлар талабларини қондиришга ва (ёки) мажбурий тўловлар бўйича ўз мажбуриятларини бажаришга қодир эмаслигининг суд томонидан эътироф этилишидир.

Таърифдан кўриниб турибдики, банкротлик иқтисодий ночорликни бегилаш учун субъектларнинг пул мажбуриятларининг акс эттирувчи ва уларни қоплаш юзасидан маблағларнинг мавжудлигини акс эттирувчи ахборот манбалари талаб этилади.
Иқтисодий ночорлик ва банкротликни таҳлил этишнинг ахборотлар базасига жуда кўп манбаларни киритиш мумкин. Уларнинг мазмун моҳиятига кўра молиявий ҳисобот маълумотлари, статистик ҳисоботлар, солиқ ҳисоботи маълумотларини киритиш мумкин. Шунингдек, таъсис ҳужжатлари, аудиторлик хулосалари, режали текшириш натижалари ва ҳ.к. ҳисобдан ташқари манбалардан ҳам фойдаланилади.
Муҳим эътибор мажбуриятларнинг юзага келишида асос бўлувчи хўжалик шартномалари, қарздорлик далолатномаларига қаратилади
Асосий манба сифатида хўжалик субъектлари томонидан тузиладиган молиявий ҳисоботлар ва улар бўйича аудиторлик хулосаларининг мавжудлигига аҳамият қаратилади. Молиявий ҳисобот шакллари ичида бухгалтерия баланси ва молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот шакли, шунингдек молиявий ҳисоботларнинг тегишли бандлари бўйича тушунтиришлар, қайдлар ва изоҳларга алоҳида урғу берилади. Молиявий ҳисоботга илова қилинадиган муддати ўтган дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятлари тўғрисидаги илова ҳам мажбуриятларнинг кредиторлари ва муддатли бўйича ахборотлари алоҳида таркибланади.
Иқтисодий ночорлик (банкротлик) таҳлилида ахборотларнинг аниқлиги, ишончлиги, хаққонийлигига муҳим аҳамият қаратиш лозим. Негаки, кўпгина ҳолларда сохта банкротлик бўйича аризалар ҳам учрайди.
Сохта банкротлик ва уни тан олишда албатта қонунчилик нормаларида оғир жавобгарликлар белгиланган. Лекин шунга қарамай бу борада айрим муаммоли мурожатлар кузатилмоқда. Негаки, судгача ва суддан кейинги жараёнларда мунозарага сабаб бўлувчи ҳолатлар кўпинча ахборотларнинг етарли ва асосли эмаслиги билан изоҳланади.
Таҳлил қилишда иқтисодий ночорликни баҳолашда қуйидаги усуллардан фойдаланилади: кенг кўламли мезон кўрсаткичлар таҳлили; чекланган миқдордаги кўрсаткичлар таҳлили; индикатор кўрсаткичлар таҳлили; скоринг модели; рейтинг таҳлили; мултипликатив дискриминат таҳлили.