12-mavzu. Ishlab chiqarish omillari bozori

Uzoq muddatli oraliqdagi investitsiya. Asosiy kapitalga qo`yilgan investitsiyalar asosan uzoq muddatli bo`ladi. Asosiy kapitalning xizmat qilish, ya`ni undan foydalanish muddati mavjud bo`lib, u chegaralangan bo`ladi. Asosiy kapital xizmat ko`rsatish muddati davomida firma uchun daromad keltiradi.
Uzoq muddatli oraliqdagi kapital qo`yilmadan olinadigan foydani hisoblash uchun asosiy kapitalning xizmat ko`rsatish muddatini va undan foydalanish davomida har yilda olinadigan daromadni bilish kerak bo`ladi.
Faraz qilaylik, -investitsiyani chekli qiymati, -xizmat ko`rsatish yilida asosiy kapitaldan olinadigan chekli (qo`shimcha) daromad. U holda birinchi yil uchun kapitalning chekli oqlash normasini quyidagi formula orqali hisoblash mumkin:

Demak, bugungi bir so`mlik kapitalning qiymati yilning oxiriga kelib so`mga teng bo`ladi, agar u bir yil davomida so`mlik foyda keltirsa.
Agar chekli kapital qiymati 1000 so`m va chekli kapitalning bir yildan keyin umumiy foydaga qo`shadigan chekli hissasi 1300 so`m bo`lsa, chekli olash normasi quyidagiga teng.
(1) formuladan foydalanib yozamiz:

Bugungi bir so`mlik kapital qiymati yil oxirida so`mga teng bo`ladi.
Agar ssuda foizi stavkasi bo`lsa, sof oqlash normasi bo`ladi.
Agarda so`m va berilgan bo`lsa, ni topish mumkin bo`ladi.

Ikkinchi yil uchun esa

yoki


Bir yillik investitsiyaning qiymati yilning oxiriga kelib quyidagini tashkil qiladi, (1) dan foydalanib quyidagini yozamiz:

Ikkinchi yil uchun esa

Ixtiyoriy yil uchun kapitalning qiymati quyidagicha aniqlanadi:

Jamg`arma va vaqt bo`yicha chekli tanlash normasi. Insonlar joriy va kelajakdagi iste`molni bir-biri bilan solishtirib, jamarish to`g`risida qaror qabul qiladilar. Odatda shaxs kelajakda ko`proq iste`mol qilish uchun bugungi kundagi bir so`mlik iste`molidan voz kechadi. Masalan, shaxsning bir yillik daromadi 100 ming so`m bo`lsin. Agar u ushbu daromadini joriy yilda to`liq iste`mol qilsa, uning jamg`armasi nolga teng bo`ladi.
Quyidagi jadvalda (12-jadval) bir dollarning har xil foiz stavkalaridagi keltirilgan qiymatlari ko`rsatilgan.
12-jadval. 1 dollarning diskontirlangan (keltirilgan) qiymati.

Foiz	Yillar
stavkasi	1	5	10	20
0,01	0,990	0,951	0,905	0,820
0,05	0,952	0,784	0,614	0,377
0,10	0,909	0,621	0,386	0,149
0,15	0,870	0,497	0,247	0,061
0,20	0,833	0,402	0,162	0,026

Jadvaldan ko`rish mumkinki, foiz stavkasi qancha yuqori bo`lsa, bir dollarning joriy diskontirlangan (boshlang`ich yilga keltirilgan) qiymati shuncha kichik bo`ladi. Masalan, foiz stavkasi 5% bo`lganda, 10 yildan keyin oladigan dollarning bugungi qiymati 61,4 tsentga teng bo`ladi, 10 foizlik stavkada esa ushbu ko`rsatkich 38,6 tsentga va 20% bo`lganda 16,2 tsentga teng bo`ladi.

“To calculate this PDV, we need to know the mortality rates mv . . . , m7, the expected rate of growth of Mr. Jennings' salary g, and the interest rate R. Mor­ tality data are available from insurance tables that provide death rates for men of similar age and race.2 As a value for g, we can use 8 percent, the average rate of growth of wages for airline pilots over the past decade. Finally, for the interest rate we can use the rate on government bonds, which in 1986 was about 9 percent. (We will say more about how one chooses the correct interest rate to discount future cash flows in Sections 15.4 and 15.5.) Table 15.4 shows the details of the present value calculation. By summing the last column we obtain a PDV of $650,252. If Mr. Jennings's family were successful in proving that the defendant was at fault, and there were no other damage issues involved in the case, they could recover this amount as compensation.”¹⁸.

Diskontirlangan daromadlar turi.

Daromadlar	Yillar bo`yicha keltirilgan daromad
turi	joriy yil	1-yil	2-yil
A	200	200	0
V	40	200	200

Quyidagi jadvalda daromadlarning ikkala turi bo`yicha foizlar stavkasi 5, 10, 15, 20% bo`lgandagi keltirilgan qiymatlari ko`rsatilgan.

5-jadval.

Daromad	Foiz stavkalarida diskontirlangan daromad, (so`mda)
turi
A	390,5	381,8	373,9	366,7
V	411,9	387,1	365,1	345,6

Jadvaldagi ma`lumotlardan ko`rish mumkinki, daromadlarni tanlash foiz stavkalariga bog`liq. Agar foiz stavkasi 10% ga teng va undan kichik bo`lganda, shaxs "A" daromad turiga qaraganda "V" daromad turini tanlashi yaxshiroq bo`lardi. Foiz stavkasi 15% va undan yuqori bo`lganda, "A" daromad turi "V" daromad turiga nisbatan yaxshiroq bo`lar edi.

Bu erda asosiy sabab, "A" daromad qiymati "V" daromadga qaraganda kam bo`lsa ham, u tezroq to`lanadi.