12-mavzu: Ekskursiya rahbari – gidga qo‘yilgan talablar

Minorai Kalon (forschada «Katta minora»).-Buxorodagi eng mashhur yodgorliklardan biri hisoblanadi. Balandligi 50 metr bo‘lgan bu minora, tarixchi Narshaxiy yozishicha, hijriy 521-yil, (1127-yilda) Qoraxoniy hukmdor Muhammad Arslonxon (1102-1130-y.y) bo‘yrug‘iga binoan, muxandis va me’mor Bako loyihasi asosida bunyod etilgan. Minorai Kalon o‘rnida u qurilgunga qadar ham minora bo‘lgan. Ammo minora qulab tushgach, hozirgisi mustahkam qilib qayta qurilgan.
Minora pishiq g‘ishtdan, (27x27x4x5) changxok (alebastr) loyida terilgan. Minora yuqoriga qarab ingichkalashib borib, muqarnas bilan tugaydi. 16 ravoqli darchalar orqali atrofni kuzatish mumkin. Minora tepasiga eni 1 metr bo‘lgan, 104 pillapoya orqali chiqiladi. Zinalar minoradagi 5 ta tor darchalar orqali yoritiladi.
Darchalar ichkariga qarab keskin kengaygan bo‘lib, bunda ichkariga quyosh nurining ko‘proq kirishiga mo‘ljallangan. Minorani bezash ishlari ham silliqlangan g‘isht yordamida amalga oshirilgan. Bezak g‘ishtning o‘rniga qarab turli shaklda, sirti silliq pardozlangan. Minora 14 ta ustma-ust joylashgan turli xil matematik shaklda bejirim bezakli dandanalar bilan bezatilgan. Bezaklar orasida tarixiy va diniy mavzudagi kufiy uslubidagi yozuvlar uchraydi.
Xususan, imoratning qoq belida minoraning qurilgan vaqti va uni qurdirgan Arslon Muhammadxonning ismi yozilgan. Ammo bu yozuv bo‘lak-bo‘lak holatda saqlangan bo‘lib, qurilgan davridagi yozilgan yozuvdan faqat «besh yuz» so‘zi qolgan. Minoraning yuqori qismida qandaydir yozuv bo‘lgan. Ammo bu yozuv 1920 yilda, sho‘rolar bosqini davrida minoraga qarab otilgan snaryad natijasida vayron etilgan. Minora 1924, 1960 hamda 1997-yillarda ta’mirlangan.
(Ekskursantlarga tomosha qilish va rasmga tushishlari uchun 2 daqiqa vaqt beriladi. Savollarga javob beriladi).



10.9-rasm. Poyi Kalon ansambli.



10.10-rasm. Poyi Kalon ansamblini ko’rsatish tartibi.

10.3. Xorazm viloyatining tarixiy- arxitektura yodgorliklari