12-mavzu. Axborot xavfsizligini ta’minlash usullari. (4 Soat) reja

Axborotni himoyalashning kriptografik usullari
Kriptografiya (grekcha maxfiy belgilar bilan yozilgan hat ) - bu axborotni ko‘zda tutilmagan foydalanuvchilardan himoyalash yo‘lida, axborotni o‘zgartirish bilan bog‘liq bo‘lgan g‘oya va usullar yig‘indisidar. Axborot, matn (xabar) ko‘rinishida keltiriladi. Bunday axborot - ochiq matn deb ataladi. Uni himoyalangan holatga o‘zgartirish shifr, shifr holatiga keltirish jarayoni - shifrlash, shifrlash natijasida olingan o‘zgartirilgan matn - kpriptogramma deb ataladi. Kriptogrammadan, yani shifrlangan matndan ochiq matnga o‘zkazish, deshifrlash orqali amalga oshiradi. SHifrlash va deshifrlashni amalga oshirish uchun, kalit deb atalmish qo‘shimcha axborot ishlatiladi. Aynan kalit shifrlashning siri hisoblanadi. Kalitni bilmasdan turib, cheklangan vaqt oralig‘ida kriptogrammani o‘qish sezilarli qiyin yoki amaliy mumkin bo‘lmasligi lozim. Kriptografiya, priptologiyaning tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib - axborotni ruxsat etilmagan kirishlardan himoyalangan holda jo‘natish ilmi hisoblanadi. Kriptografiya, aytilgandek ma’lumotlarni maxfiy kalit yordamida shifrlash va deshifrlash bilan shug‘ullanadi. Kriptologiyaning boshqa bir tarkibiy qismi - kriptoanaliz esa kalitni bilmasdan turib kriptogrammadan axborotni chiqarib olish nazariyasi bilan shug‘ullanadi.

Zamonaviy kriptografiya to‘rtta katta bo‘limdan iborat:

• 
  Simmetrik kriptotizimlar
  
• 
  Ochiq kalitli kriptotizimlar
  
• 
  Elektron raqamli imzo tizimlari
  
• 
  Kalitlarni boshqarish
  

Simmetrik kriptotizimlar
Simmetrik kriptotizimlar, shifrlash va deshifrlashni bitta kalit orqali amalga oshiruvchi algoritmlarni o‘z ichiga oladi. Bunday algoritmlar ba’zan maxfiy kalitli algoritmlar deb ham ataladi. Bunday tizimlarda ishlaganda, xabar jo‘natuvchi va qabul qiluvchi ishlatmoqchi bo‘lgan kalitni oldindan yashirin kanal orqali almashgan bo‘ligi talab qiladi.
Ochiq kalitli kriptotizimlar
Malumotlarni kriptografik himoyalash tizimlari ichida samaralisi ochiq kalitli kriptotizimlar, boshqacha qilib aytganda assimetrik kriptotizimlar hisoblanadi. Bunday tizimlarda ma’lumotlarni shifrlashda bir kalit ishlatilsa, deshifrlash uchun esa boshqa kalit ishlatiladi (shu erdan assimetrik so‘zi kelib chiqadi). Birinchi kalit tizimdagi barcha foydalanuvchilar uchun ma’lum bo‘lib, ma’lumotlarni shifrlash uchun ishlatadi. Ochiq kalit orqali ma’lumotlarni deshifrlash mumkin emas. SHifrlangan ma’lumotni foydalanuvchi deshifrlash uchun ikkinchi kalit, ya’ni maxfiy kalitdan foydalanadi. SHuni nazarda tutish kerakki, shifrlashda ishlatiladigan kalit orqali, deshifrlash kaliti topilishi mumkin emas.