12-ma’ruza. Kompressorlar to’G’risida umumiy ma’lumot

12-MA’RUZA. KOMPRESSORLAR
KOMPRESSORLAR TO’G’RISIDA UMUMIY MA’LUMOT.


Gazni siqish va haydash uchun mo’ljallangan mashinalar kompressorlar deyiladi. Kompressor gaz - turbinali dvigatellar, sovitish qurilmalari va boshqa- larning asosiy elementlaridan biridir.
Ishlash prinsipiga ko’ra kompressorlar hajmiy va parrakli (qanotli) kom- pressorlarga bo’linadi. Hajmiy kompressorlarga gaz bosimi uning hajmini maj- buriy kamaytirish hisobiga ko’payadi. Hajmiy kompressorlar jumlasiga porshenli, rotatsion va vintli kompressorlar kiradi.
Parrakli kompressorlarga gazning bosimi kompressorning g’ildiraklari aylanganida vujudga keladigan inertsion kuchlar ta‘sirida ko’payadi. Ular turbo- kompressorlar ham deyiladi va markazdan ko’chma hamda o’qiy kompres- sorlarga bo’linadi. Porshenli kompressorlarga kam gazni yuqori bosimda (200 at gacha), turbokompressorlar ko’p gazni kam bosimda (15at) siqish uchun mo’ljallangan. 1-rasmda bir tomonlama ishlaydigan bir silindrli kompressorning sxemasi keltirilgan.

1-rasm. Bir tomonlama ishlaydigan bir silindrli kompressorning sxemasi.
Bir silindrli porshenli kompressor ichida porshen 2 harakatlanadigan silindr 1 dan iborat. Porshen shatun 3 vositasida krivoship 4 orqali kompressorning tirsakli vali 5 bilan birlashtirilgan va ilgarilanma- qaytma harakat qiladi.
Porshen chapdan o’ngga siljiganda kompressor silindrida siyraklanish vujudga keladi. Atrof - muhitning bosimi ta‘sirida surish klapani 7-ochiladi va silindrga siqilishi lozim bo’lgan gaz to’ladi.
Porshen o’ngdan chapga tomon siljiganida so’rish klapani yopiladi va porshen silindrdagi gazni siqadi. Chapki turish nuqtasi yaqinida, ya‘ni silindr ichidagi bosim gaz yig’gichdagi bosimdan bir oz yuqori bo’lganda, silindrning ish bo’shlig’ini gaz yig’gich bilan tutashtiruvchi haydash klapani 6 ochiladi. Siqilgan gaz silindrdan itarib chiqariladi va gaz yig’gichga haydaladi, undan esa iste’molchiga beriladi.
Ikki tomonlama ishlaydigan bir silindrli kompressorda gaz porshenning har bir yurishida uning ikkala tomoni bilan siqiladi. Bunday kompressorning ish unumi yuqori bo’ladi.
Ko’p bosqichli kompressor. Uch bosqichli kompressorning sxemasi va P-V diagrammasi 2-rasmda ko’rsatilgan.