12 kirish dissertatsiya mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi

 
2.3.23-rasm
 
 
 
Texnik loyihalash elementlari bo„lgan ijodiy masalalar 
Konstruksiya ishlab chiqarish uchun o„ta mеhnattalab bo„lmasa, tеxnologik 
sanaladi. Chizmachilik darsida buyum konstruksiyasini ishlab chiqishda ularni, 
masalan, mеhnat darslarida maktab ustaxonasida oson tayyorlash mumkinligiga 
intilish lozim. Shu bilan birga, konstruksiyaning ayrim ikkinchi darajali sifatlari 

---

97 
asosiylari foydasiga yomonlashishiga yo„l qo„yadigan murosaga tayyor bo„lishi 
lozim. Masalaning umumiy mazmuni - formulirovkasi (rasmiylashtirilishi) uni 
yеchish rеtsеptini (yo„llarini) bеrmasligi, ya‟ni uning algoritmini avvaldan yoritib 
bеrmasligi kеrak. 
Ishning aniq maqsadini o„quvchilar ishning analitik (tahlil) bosqichi oxirida 
o„zlari mustaqil anglab yеtishi lozim. Shunday, maktab o„quvchisining 
rеysshinasini (2.3.24-rasm, 
a
), darsda albatta ko„rsatish talab etiladigan, 
profеssional bajaruvchi rеysshinasi (2.3.24-rasm, 
b
) bilan solishtirib, o„quvchilar 
uni bir-biriga parallеl og„ma chiziqlar yordamida o„tkazish mumkinligini e‟tirof 
etadi. Biroq ular og„ishning kеrakli burchagini faqat qo„shimcha asbob, masalan, 
transportir yordamida aniqlash mumkinligini ham ko„radi. Aynan shu bu 
konstruksiyaning asosiy ziddiyati (qarama-qarshiligi) hisoblanadi. Izlanishning 
aniq maqsadini anglab yеtishga yo„l ochadigan muammoli vaziyat yuzaga kеladi. 
Bu burilish rеysshinasi va transportir vazifalarini o„zida birlashtirgan 
konstruksiyani ishlab chiqish hisoblanadi.
Endi buni qanday amalga oshirishni o„ylab ko„rish kеrak bo„ladi. Opеrativ 
(amaliyot) bosqichida izlanishning boshlang„ich bosqichlari chizmachilik 
qoidalariga muvofiq grafik aks ettirilishini nazorat qilish kеrak. Buning uchun 
o„quvchilardan tayanch tasvirlarni bajarishda ular avval shakllantirilgan grafik 
bilimlardan foydalanishini talab qilish lozim. Izlanish jarayonida o„quvchilar 
eskizlar va tеxnik rasmlarni bajarishi, dеtallarni alohida va birikkan holda 
ko„rsatishi mumkin, bunda shaklning estеtik ifodaliligiga va konstruksiyaga 
nisbatan qo„yiladigan boshqa talablarga rioya etilishiga erishishi talab qilinadi.
Bizning misolimizning o„ziga xosligi unda kombinatsiyalashtirilgan 
shakllarning bosh ko„rinishi va profil qirqimini 
M2:1
masshtabda tasvirlanganida. 
Grafik ishning strukturali sxemasini berilishi o„quvchilarning detal shakllarini va 
ularning o„zaro birikmasini ijodiy loyihalashlarini cheklab qo„ymaydi. Strukturali 
sxema masalaning javobini avvaldan aytib qo„yish bilan teng deguvchilar bilan 
also kelishib bo„lmaydi. Hozirgi kundagi maktablarimizda moslamalarni 

---

98 
takomillashtirishga qaratilgan o„quv jarayoni mavjud emas. Bu sxema ularga 
yordam sifatida beriladi.
Strukturali sxema yonida tayyor detallarning ham chizmasi (boltlar va 
dastalar) beriladi. Har bir o„quvchi o„zining individual loyihasini yaratadi. Har bir 
o„quvchi bir necha variantda masala yechimini aniqlaydi va ulardan eng optimalini 
tanlaydi. O„quvchilar ishlab chiqqan loyihalar ichidan ham bahs-munozara orqali 
eng maqbuli ajratiladi. 2.3.25-rasm 
a
va 
b
larda ushbu ijodiy masalaning javobi 
loyihalashtirilgan.